Тры таварышы (на белорусском языке) - Эрих Ремарк

- Заедзем у Амерыку таксама, - сказала Пат. - У Кентукi i Тэхас, i ў Нью-Ёрк, i ў Сан-Францыска, i на Гаваi. А потым праз Паўднёвую Амерыку - i далей. Праз Мехiка i Панамскi канал у Буэнас-Айрэс. А потым назад - праз Рыа-дэ-Жанейра.

- Так...

Яна зiрнула на мяне. Вочы яе палалi.

- Я там яшчэ не быў, - сказаў я. - Я наманiў табе тады...

- Я ведаю, - адказала яна.

- Ты ведаеш?

- Дзiвак, Робi. Канечне, ведаю. Я адразу здагадалася.

- Тады я быў добры вар'ят. Няўпэўнены дурны вар'ят. Вось чаму я нахлусiў.

- А сёння?

- А сёння яшчэ большы, - сказаў я. - Ты ж бачыш. - Я паказаў на параход у вiтрыне. - Д'ябал! I не паедзеш!

Яна ўсмiхнулася i ўзяла мяне пад руку.

- Ах, мiлы! Чаму мы не багатыя? Мы выдатна сумелi б выкарыстаць багацце! Ёсць жа столькi багатых людзей, якiя са сваiх кантор i банкаў свету божага не бачаць.

- Вось таму яны i багатыя, - сказаў я. - Калi б мы былi багатыя, то, пэўна, ненадоўга.

- Мне таксама так здаецца. Мы, напэўна, неяк усё страцiлi б.

- Магчыма, ад страху страцiць мы засталiся з нiчым. Сёння багацце прафесiя. I зусiм не такая простая.

- Бедныя багацеi! - сказала Пат. - Мусiць, нам лепш уявiць сабе, што мы ўжо былi багатыя i ўжо ўсё патрацiлi. Ты тыдзень назад проста збанкрутаваў i быў вымушаны ўсё прадаць - наш дом i мае ўпрыгожаннi i свае машыны. Як ты думаеш?

- Што ж, гэта адпавядае часу, - адказаў я.

Яна засмяялася.

- Тады хадзем! Мы - два банкруты - зараз пойдзем у свой маленькi пакой i будзем прыпамiнаць падзеi з мiнулых шчаслiвых часоў.

- Добрая iдэя.

Мы пацiху пайшлi па вечаровых вулiцах. Запальвалiся ўсё новыя агнi, i, калi мы iшлi мiма могiлак, мы ўбачылi ў зялёным небе самалёт, кабiны якога былi ярка асветлены. Адзiнокi, ён прыгожа ляцеў па ясным, высокiм адзiнокiм небе, быццам чароўная птушка жадання са старой казкi. Мы спынiлiся i паглядзелi яму ўслед, пакуль ён не знiк.

Не прайшло i паўгадзiны пасля нашага вяртання дамоў, як хтосьцi пастукаў да нас у дзверы. Я падумаў, што гэта зноў Хасэ, i падышоў адчынiць. Але гэта была фраў Залеўскi. Выгляд у яе быў расстроены.

- Iдзiце хуценька сюды, - прашаптала яна.

- Што здарылася?

- Хасэ.

Я глянуў на яе. Яна пацiснула плячыма.

- Ён замкнуўся i не адказвае.

- Хвiлiнку.

Я вярнуўся да Пат i сказаў ёй, каб яна крыху адпачыла. У мяне ёсць справа да Хасэ.

- Добра, Робi. Я зноў замарылася.

Я пайшоў па калiдоры за фраў Залеўскi. Перад дзвярыма Хасэ ўжо сабраўся амаль увесь пансiянат: Эрна Бёнiг у стракатым кiмано з драконамi, з чырвонымi валасамi. Два тыднi назад яна яшчэ была бялюткай бландзiнкай; фiлатэлiст-скарбнiк у хатняй куртцы вайсковага крою; бледны i спакойны Арлоў, якi толькi што вярнуўся з танцаў у кавярнi; Георгi, якi нервова стукаў у дзверы i сцiшаным голасам клiкаў Хасэ; i нарэшце, Фрыда з вачыма, перакошанымi ад хвалявання, страху i цiкаўнасцi.

- Ты ўжо даўно барабанiш, Георгi? - спытаў я.

- Больш як чвэрць гадзiны, - адразу ж выкрыкнула Фрыда, якая ўся зачырванелася, - i ён дома, ён увогуле болыш нiкуды не хадзiў, з полудня -нiкуды, толькi ўвесь час бегаў па пакоi, туды-сюды, а потым стала цiха.

- Ключ тырчыць з сярэдзiны, - сказаў Георгi. - Ён замкнуўся.

Я глянуў на фраў Залеўскi.

- Трэба выштурхнуць ключ i адамкнуць. У вас ёсць яшчэ адзiн ключ?

- Я зараз прынясу звязак, - заявiла Фрыда з нязвыклай стараннасцю. Магчыма, нейкi падыдзе.

Мне далi драцiну, я павярнуў ёй ключ i выштурхнуў яго. Ён са стукам упаў з таго боку на падлогу. Фрыда ўскрыкнула i абхапiла твар рукамi.

- Адыдзiцеся як мага далей, - сказаў я ёй i пачаў падбiраць ключы. Адзiн падышоў. Я адамкнуў i адчынiў дзверы. У пакоi панаваў паўзмрок, i спачатку нiкога не было вiдаць. Пасцелi вылучалiся светла-шэрымi плямамi, крэслы былi пустыя, шафы замкнёныя.

- Вось ён стаiць! - прашыпела з-за майго пляча Фрыда, якая зноў працiснулася блiжэй. Яе дыханне з пахам цыбулi апякло мне твар. - Там каля акна!

- Не, - сказаў Арлоў, якi хутка зрабiў некалькi крокаў у пакой i вярнуўся ў калiдор. Ён падштурхнуў мяне, узяўся за ручку дзвярэй i зноў зачынiў iх. Потым ён звярнуўся да астатнiх:

- Было б лепш, каб вы ўсе пайшлi адсюль. Магчыма, нядобра бачыць такое.

Ён гаварыў паволi з цвёрдым расейскiм акцэнтам, не адыходзячы ад дзвярэй.

- О божа! - прамармытала фраў Залеўскi i адышла назад. Эрна Бёнiг таксама адступiла на некалькi крокаў. Толькi Фрыда iмкнулася прабiцца наперад i ўхапiцца за ручку дзвярэй. Арлоў адцiснуў яе назад.

- Сапраўды было б лепш... - сказаў ён яшчэ раз.

- Пан! - гаўкнуў раптам скарбнiк, выпрастаўшыся. - Што вы сабе дазваляеце! Вы, iншаземец...

Арлоў спакойна зiрнуў на яго.

- Iншаземец... - сказаў ён. - Iншаземец... усё роўна. Не ў гэтым справа.

- Што, мёртвы? - прашыпела Фрыда.

- Фраў Залеўскi, - сказаў я, - мне здаецца таксама, што будзе лепш, калi толькi вы застанецеся тут i, можа, Арлоў i я.

- Патэлефануйце адразу лекару, - сказаў Арлоў.

Георгi ўжо зняў слухаўку. Уся падзея не заняла i пяцi секунд.

- Я застаюся! - заявiў скарбнiк, расчырванеўшыся, як iндык. - Як немец я маю права...

Арлоў пацiснуў плячыма i зноў адчынiў дзверы. Потым ён уключыў электрасвятло. Жанчыны ўскрыкнулi i падалiся назад. Хасэ вiсеў каля акна твар цёмна-сiнi, чорны язык высунуты.

- Адрэзаць, - крыкнуў я.

- Не мае сэнсу, - сказаў Арлоў няспешна, цвёрда i жалобна. - Мне вядома гэта... гэты твар... мёртвы, ужо некалькi гадзiн.

- Нам трэба хоць паспрабаваць...

- Лепей - не трэба... спачатку выклiкаць палiцыю...

У той самы момант нехта пазванiў. З'явiўся лекар, якi жыў побач. Ён кiнуў толькi адзiн позiрк на хударлявае цела.

- Ужо нiчога не зробiш, - сказаў ён. - Тым не менш паспрабуем зрабiць штучнае дыханне. Патэлефануйце зараз жа ў палiцыю, а мне дайце нож.

Хасэ павесiўся на тоўстым ружовым шоўкавым шнуры. Гэта быў паясок ад жончынага халата. Ён яго вельмi лоўка прымацаваў да кручка над акном. Шнур быў намылены. Ён, вiдаць, залез на падаконнiк i потым саслiзгнуў з яго. Рукi былi сутаргава скручаны, на твар было жахлiва глядзець. Дзiўна, але мне кiнулася ў вочы, што ён пераапрануў касцюм. Гэта быў яго самы лепшы шарсцяны касцюм. Ён пагалiўся i апрануў чыстую бялiзну. На стале былi педантычна раскладзены пашпарт, ашчадная кнiжка, чатыры паперкi па дзесяць марак, некалькi манет i два пiсьмы - адно жонцы i адно - у палiцыю. Каля пiсьма жонцы ляжаў сярэбраны партсiгар i шлюбны пярсцёнак.

Вiдаць, ён перад смерцю доўга думаў i ўсё прывёў у парадак. У пакоi ён старанна прыбраў, i калi мы добра агледзелiся, то знайшлi на камодзе яшчэ крыху грошай i запiску, у якой было напiсана: "Канчатковы разлiк за кватэру за гэты месяц". Ён паклаў грошы асобна, быццам хацеў паказаць, што яны да смерцi не маюць нiякага дачынення.

У дзверы пазванiлi, прыйшлi два ў цывiльным. Лекар, якi ўжо зняў нябожчыка з пятлi, устаў.

- Мёртвы, - сказаў ён. - Самагубства, без усякага сумнення.

Чыноўнiкi нiчога не адказалi. Яны ўважлiва агледзелi пакой, зачынiўшы за сабой дзверы на ключ. Яны дасталi некалькi пiсьмаў з шуфляды i параўналi почырк з пiсьмамi на стале. Той, што быў маладзейшы, кiўнуў галавой.

- Каму-небудзь вядома прычына?

Я расказаў, што ведаў. Ён зноў пакiваў галавой i запiсаў мой адрас.

- Можна яго забраць адсюль? - спытаў лекар.

- Я заказаў санiтарную машыну з бальнiцы Шарытэ, - адказаў малады чыноўнiк. - Скора павiнны прыйсцi.

Чакаючы, усе маўчалi. Лекар укленчыў на падлозе каля Хасэ. Ён расшпiлiў усё, што было на iм, i пачаў расцiраць яму грудзi ручнiком, спрабуючы яго ажывiць. Чутны былi толькi свiсцячыя гукi паветра пры ўваходзе i выхадзе з мёртвых лёгкiх.

- Дванаццаты за гэты тыдзень, - сказаў малады чыноўнiк.

- Па той самай прычыне? - спытаў я.

- Не. Амаль усе ад беспрацоўя. Дзве сям'i, адна разам з трыма дзецьмi. Вядома, атруцiлiся газам. Сем'i заўсёды выкарыстоўваюць газ.

Прыйшлi санiтары з насiлкамi. Сярод iх у пакой пранiкла Фрыда. З нейкай адмысловай прагнай цiкаўнасцю яна ўзiралася ў вартае жалю цела Хасэ. Яе твар пакрыўся чырвонымi плямамi i потам.

- Што вам тут трэба? - груба спытаў старэйшы чыноўнiк.

Яна адхiснулася.

- Я павiнна даць паказаннi, - прамармытала яна.

- Вон! - сказаў чыноўнiк.

Санiтары закрылi Хасэ прасцiнай i панеслi. За iмi пакрочылi i два чыноўнiкi, забраўшы з сабой паперы.

- Ён пакiнуў грошы на пахаванне, - сказаў малады. - Мы перададзiм iх у адпаведнае месца. Калi прыйдзе жонка, скажыце ёй, калi ласка, каб яна звярнулася ў крымiнальную палiцыю. Ён завяшчаў ёй грошы. Можа, пакуль што пакiнуць тут яго астатнiя рэчы?

Фраў Залеўскi кiўнула.

- Цяпер ужо пакой усё роўна не здасi.

- Выдатна.

Чыноўнiк развiтаўся i пайшоў. Мы таксама выйшлi. Арлоў замкнуў дзверы i аддаў ключ фраў Залеўскi.

- Лепш паменей гаварыць пра ўсё гэта, - сказаў я.

- I я так думаю, - сказала фраў Залеўскi.

- Я найперш маю на ўвазе вас, Фрыда, - дадаў я.

Фрыда быццам ачнулася. Вочы ў яе блiшчалi. Яна не адказала нi слова.

- Калi вы хоць слова скажаце фройляйн Хольман, - сказаў я, - тады баранi вас бог!

- Сама ведаю, - адказала яна задзiрлiва. - Бедная дама i без таго хворая!