Казкi (на белорусском языке) - Братья Гримм

- Схадзi ты ў склеп ды паглядзi, што там з Эльзай здарылася.

Пайшла работнiца, бачыць - сядзiць Эльза перад бочкай i плача-залiваецца.

- Эльза, чаго ты плачаш? - пытаецца работнiца.

- Ох, - адказвае яна, - ды як жа мне не плакаць? Калi выйду я замуж за Ганса, i народзiцца ў нас дзiця, вырасце яно вялiкае, i давядзецца яму пайсцi ў склеп пiва нацадзiць, то раптам незнарок можа звалiцца яму на галаву кiрка i забiць яго насмерць...

I сказала работнiца:

- Вось якая ў нас Эльза разумная!

Падсела яна да яе i пачала таксама гора аплакваць. А ў хаце ўсё пiва чакаюць не дачакаюцца, а работнiца не вяртаецца. Тады бацька i кажа работнiку:

- Схадзi ты ў склеп ды паглядзi, што там Эльза з работнiцай робяць.

Спусцiўся работнiк у склеп, бачыць - сядзiць Разумная Эльза з работнiцай, i абедзве плачуць. Пытаецца ён у iх:

- Чаго вы плачаце?

- Ой, - адказвае Эльза, - ды як жа мне не плакаць? Калi выйду я замуж за Ганса, i народзiцца ў нас дзiця, вырасце яно вялiкае, i давядзецца яму пайсцi ў склеп пiва нацадзiць, то раптам звалiцца яму на галаву кiрка i заб'е яго насмерць...

Работнiк i кажа:

- Вунь якая ў нас Эльза разумная! - падсеў да яе i таксама заплакаў. А ў хаце чакаюць работнiка, а ён не вяртаецца. Тады бацька кажа мацi:

- Схадзi ты сама ў склеп ды паглядзi, што там з Эльзай здарылася.

Спусцiлася мацi ў склеп, бачыць - усе трое плачуць. Пытаецца яна ў iх, чаго гэта яны плачуць; расказала ёй Эльза, што яе будучае дзiця, калi яно падрасце, можа забiць кiрка, - будзе яно налiваць пiва, а кiрка раптам i звалiцца яму на галаву. I сказала мацi:

- Ох, якая ж у нас разумная Эльза! - i падсела да iх i таксама заплакала.

Пачакаў бацька крыху, бачыць - мацi таксама не вяртаецца, а выпiць пiва ўсё болей i болей хочацца. Вось i кажа ён:

- Трэба будзе мне самому ў склеп схадзiць ды паглядзець, што гэта там з Эльзай здарылася.

Спусцiўся ён у склеп, бачыць - сядзяць усе поруч i горка плачуць; даведаўся ён, што прычынай таму Эльзiна дзiця, якое яна, магчыма, калi-небудзь народзiць, i што можа яго забiць кiрка, калi, нацэджваючы пiва, яно будзе сядзець якраз пад кiркай, а ў гэты час яна можа звалiцца, i ён усклiкнуў:

- Якая ж у нас, аднак, разумная Эльза! - сеў i таксама разам з iмi заплакаў.

Доўга чакаў жанiх у хаце адзiн, але нiхто не вяртаўся, i падумаў ён: "Вiдаць, яны мяне ўнiзе чакаюць, трэба будзе i мне таксама туды схадзiць ды паглядзець, што яны там робяць". Спусцiўся ён унiз, бачыць - сядзяць яны ўсе ўпяцярых i плачуць-галосяць, ды так жаласна - адно мацней за другога.

- Што ў вас за бяда здарылася? - пытаецца ён.

- Ах, мiлы Ганс, - адказала Эльза, - калi мы з табой пажэнiмся i будзе ў нас дзiця, вырасце яно вялiкае, то можа здарыцца, што пашлем мы яго ў склеп пiва нацадзiць, а кiрка, якая тырчыць на сцяне, можа, чаго добрага, звалiцца i разбiць яго галаву i забiць яго насмерць. Ну, як жа нам не плакаць з-за гэтага.

- Ну, - сказаў Ганс, - большага розуму для маёй гаспадаркi i не трэба. Эльза, ты такая разумная, што я з табою ажанюся, - i ўзяў яе за руку, павёў наверх i адсвяткаваў з ёю вяселле.

Пажыла яна з Гансам трохi, а ён i кажа:

- Жонка, я паеду на заробкi. Патрэбна нам на грошы разжыцца, а ты iдзi ў поле жаць пшанiцу, каб быў у нас у хаце хлеб.

- Добра, мiлы Ганс, я так i зраблю.

Пайшоў Ганс, наварыла яна сабе смачнае кашы i ўзяла з сабой у поле. Прыйшла туды i сама сябе пытае:

- Што мне рабiць? Цi жаць спачатку, цi перш паесцi? Э, мабыць, паем я спачатку.

З'ела яна гаршчок кашы, наелася i зноў пытае:

- Што мне рабiць? Цi жаць спачатку, цi, можа, перш паспаць? Вiдаць, пасплю я спярша. - Легла яна ў пшанiцу i заснула.

А Ганс у гэты час даўно ўжо дадому вярнуўся, а Эльзы ўсё няма i няма. Вось ён i кажа:

- Якая ў мяне разумная Эльза, яна такая руплiвая - i дамоў не вяртаецца i нiчога не есць.

А яе ўсё няма i няма. Ужо i вечар настаў, выйшаў Ганс у поле паглядзець, колькi яна пшанiцы нажала; бачыць, што нiколькi не зжата i ляжыць Эльза ў пшанiцы i спiць. Пабег Ганс хутчэй дамоў, прынёс з сабой птушкалоўную сетку з бразготкамi i накiнуў яе на Эльзу; а яна ўсё працягвае спаць. Пабег ён дамоў, зашчапiў дзверы, усеўся на лаву i ўзяўся за работу.

Нарэшце ўжо зусiм сцямнела, прачнулася Разумная Эльза, i толькi яна паднялася, а бразготкi на ёй зазвiнелi, i як нi зробiць яна крок, а бразготкi ўсё звiняць i звiняць. Спалохалася яна i задумалася: цi сапраўды яна Разумная Эльза? I пачала сама ў сябе пытаць: "Цi я гэта, або не я?" I сама не ведала, як ёй на гэта адказаць, i стаяла яна некаторы час у сумненнi; нарэшце яна падумала: "Пайду я дамоў ды запытаю, цi я гэта, або не я, - яны ўжо дакладна ведаюць".

Прыбегла яна дадому, а дзверы зашчэплены. Пастукала яна ў аконца i пытае:

- Ганс, цi дома Эльза?

- Так, - адказвае Ганс, - яна дома.

Спалохалася яна i кажа:

- Ах, Божа мой, значыць, гэта не я! - i кiнулася да суседзяў. А людзi пачулi звон бразготак i не захацелi ёй адчыняць, i нiдзе не знайшлося ёй прытулку. I пабегла яна тады з вёскi; i нiхто яе з таго часу больш не бачыў.

ДВА БРАТЫ

Жылi аднойчы два браты, адзiн багаты, другi - бедны. Багаты быў залатаром, майстрам па залатых вырабах, ды сэрца меў злоснае, а бедны жыў з таго, што вязаў мётлы, але быў добры ды сумленны. У беднага было двое дзяцей, хлопчыкаў-блiзнят, якiя былi падобныя адзiн на аднаго, быццам дзве кроплi вады. I хадзiлi два хлопчыкi ў хату да багатага, каб паласавацца якiмi недаедкамi, што iм там кiнуць.

Здарылася так, што пайшоў аднаго разу бядняк у лес па дубцы, аж бачыць птушку ды такую прыгожую, усю з золата, якую дасюль яму анiколi сустракаць не даводзiлася. Падняў ён каменьчык, шпурнуў яго i трапiў проста ў птушку; упала з яе адно толькi залатое пёрка, а сама птушка паляцела прэч. Узяў чалавек тое пёрка ды прынёс свайму брату. А той паглядзеў на яго ды кажа:

- Гэта ж чыстае золата! - i даў бедняку шмат грошай.

Наступнага дня ўзлез бядняк на бярэзiну ды хацеў быў ссекчы некалькi галiн, аж раптам вылецела адтуль тая самая птушка. Стаў ён далей шукаць i знайшоў гняздо, а ў iм ляжала яйка i было яно залатое. Узяў ён яйка ды панёс да свайго брата, а той кажа зноў:

- Гэта ж чыстае золата! - i даў яму столькi, колькi яно каштавала.

Нарэшце залатар прамовiў:

- Хацеў бы я мець самую птушку!

Бядняк падаўся ў трэцi раз у лес i зноў убачыў на дрэве залатую птушку; узяў ён камень, падбiў яе ды прынёс да свайго брата. Той даў яму за гэта цэлую жменю грошай. "Ну, цяпер мне ёсць на што разжыцца", - падумаў бядняк ды пайшоў шчаслiвы дахаты.

А залатар быў хiтры ды разумны: ён адразу ўцямiў, што гэта за птушка. Ён паклiкаў сваю жонку ды й кажа:

- Засмаж мне гэтую залатую птушку ды глядзi, каб анiшто з яе не прапала. У мяне ахвота ёсць з'есцi яе аднаму.

А птушка тая была не простая, а чарадзейная: хто з'есць яе сэрца ды печань, той кожнае ранiцы будзе знаходзiць у сябе пад падушкай залаты.

Аскубла жонка птушку, згатавала яе як мае быць, насадзiла на ражон ды пачала смажыць. Ды здарылася так, што спатрэбiлася ёй выйсцi з кухнi па нейкай справе, i заскочылi туды якраз у гэты час двое дзяцей беднага метляра, сталi каля ражна ды некалькi разоў пакруцiлi. I вывалiлiся з птушкi на патэльню два кавалачкi, а хлопчык i кажа:

- Я галодны вельмi. Давай з'ямо гэтыя маленечкiя кавалачкi, гэтага ж нiхто не заўважыць.

I яны з'елi абодва па кавалачку; а тут уваходзiць жонка багатага, бачыць, што яны нешта ядуць, ды пытаецца:

- Што вы ясцё?

- А тыя два кавалачкi, што выпалi з птушкi, - адказалi хлопчыкi.

- Ды гэта ж былi сэрца й печань! - усклiкнула спалоханая жанчына i, каб муж нiчога не заўважыў ды не ўзлаваўся, яна хуценька зарэзала пеўнiка, выразала ў яго сэрца i печань ды засунула iх у залатую птушку. Калi птушка засмажылася, жанчына прынесла яе да залатара, i той з'еў яе адзiн, нiчагусенькi не пакiнуўшы. Наступнае ранiцы засунуў ён руку пад падушкi, спадзеючыся выцягнуць адтуль залаты, але там анiчога не аказалася.

А дзецi i не ведалi, адкуль iм шчасце гэткае прывалiла: наступнае ранiцы, толькi яны падхапiлiся, аж нешта са звонам упала на падлогу; паднялi яны, глядзяць, - а гэта два чырвонцы. Прынеслi яны iх да свайго бацькi. Той здзiвiўся ды кажа:

- Як жа такое магло здарыцца?

Але ж калi i наступнае ранiцы знайшлi яны два залатыя, i гэтак штодня, дык падаўся ён да свайго брата ды распавёў яму гэтую дзiўную гiсторыю.

Залатар адразу ж скемiў, як гэта выйшла, i зразумеў, што дзецi з'елi сэрца й печань залатое птушкi. I вось, каб адпомсцiць iм за гэта, - а быў ён да таго ж зайздрослiвы ды бессардэчны, - ён сказаў да iхнага бацькi:

- Дзецi твае з нячыстаю сiлаю злыгалiся; не бяры гэтыя залатыя i не трымай iх больш у сваёй хаце, бо нячысцiк мае над iмi сiлу ды можа й цябе самога давесцi да бяды.

Бацька баяўся чорта, i як нi было яму цяжка, а завёў ён сваiх дзяцей-блiзнятак у лес ды кiнуў iх там, хоць i шчымела яму на сэрцы.

Вось пачалi двое дзяцей блукаць па лесе ў пошуках дарогi дамоў, але знайсцi яе анiяк не маглi i ўсё глыбей ды глыбей заходзiлi ў густыя нетры. Сустрэлi яны нарэшце паляўнiчага, i спытаўся ён У iх:

- Дзецi, чые вы?