Бурятские народные сказки. Бытовые - Фольклор

Үлэн хооһон ябаһан хүбүүн эжэ эхигүй шүлһөө залгяад, модон шанагаар тогоон соохи шүлэ' худхан хуйман байха үедэнь, адууний хята шанага соонь оногдошобо.

"Байза, энээхэнһээ ама хүрөөд үзэхэдэ яалтайб" гэжэ бодоод, тэрэнээ абажа байха үедэнь газаа гэшхүүр дээрэ хүнэй ерэжэ ябаһан абяанай дуулдахада, тэрэ хүбүүн тэбдэһэндээ ойлгомторгүй, халуун хятаяа үбэртэлжэрхибэ ха.

Айлай аха заха убгэн хажуудаа нэгэ хүнтэй орожо ерээд, амар мэндэеэ андалдан байха зуураа, Хиинай хүбүүнэй энгэр бэеэ тэбэрин, буршышоод байхыень адаглаад:

—. Хиинай, наран буртагта һууба т, али арюунда гү, газаа гараад, тэнгэриин зүһэ шарайе хаража ерэл даа, — гэбэ.

Хунэй хэлэхэ, нохойн хусаха хаанаб гэжэ боцо'юн тэрэ хүбүүн газаа гараад: "Харуу хатуу һамганай харамнаһыень хара нохой эдиг!" — гэжэ хятаяа нохойдо хаяжархёод, бул-гааһанда орохотойгоо сасуу:

— Сэлмэг тэнгэри сиидын байна, сэсэ мэргэн үбгэд сэгтэй угэ хэлэбэ. Хята халуун, Хиинай тэнэг байна, — гэжэ оньһо-тойгоор хэлээд, тэрэ үбгэниие тэнсэлгүй ехээр гайхуулаа һэи.

47. ХҮЛҺЭНШЭ ХҮН

Урдын урда сагта нэгэ баян хун байгаад, хүлһэншэеэ ехээр хашадаг байгаа юм

ха. Нэгэтэл үһөөгөө абахал байхаб гэжэ тэрэ хүлһэншэ сулее газарые хулеэн ябадаг байгаа.

Нэгэтэ тэрэ баян хун нэгэ айлда айлшаар ошобо. Иишэ тиишээ ябахадаа, хүлһэншэеэ абаад ябадаг байгаа. Нэгэ бу-хэли үдэр шахуу ябажа, арай гэжэ тэрэ айлдаа хүрөө. Морёо буулгамсаараа, хүлһэнщэнь гэртэ орожо хэлэбэ:

— Миний эзэн хадаа оло дахи хэлүүлхэ дурагуй юм, үдэ-элэн таанар эдеэлхэдээ — нэгэ үлүу үгэ, бү хэлэзрэйгты, оло — -м rivnmiihe хэдэрлэшэхэ байха.

t->," nine

эдеэлээгүй ябаһан баян хүнэи ШУШИ Эдеэгээшье гаргажа. шан хун хадаа мэдэгдүүлхэгүиуриба. Нагая баян хүниие эдеэлыт гэжэ "рэ аила "хам?аД?

хэлээд, дахин хэлэбэгүй. Баян хүн то йгээр хҮлеэн

даа" гэжэрхёод, дахин ^ЩК Дабтабагүй Хүлһэн-һууба. Гэрэй эзэдэй нэгэнииншье да с аба хэбэр

зоболон гээшэб гэжэ мэдэ^ болоо юм һэн гэлсэгшэ.

48. ҮГЫТЭЙ XYH

Эртэ урда сагта нэгэ угытэй убгэн байгаа. Энэ убгэндэ ганса нэгэ хүбүүн

байгаа. Үбгэн наһа барахадаа хүбүүндээ баруун урдахи хадыя саана бү гараарай гэжэ захиба.

Хүбүүн нэгэ хэды жэл үнгэрһэн хойно агнажа ябатараа тэрэ хадын саана гарашаба. Гарахадань нэгэ багахан балгааһан байба. Тиигээд хүбүүн гэртээ ерэбэ, Харин шэрээ дээрэнь элдэб гоё эдеэн бэлдээтэй, юумэнь эбтэйгээр хуряалтатай байба. Хүбүүн эдеэень эдижэрхёод гайхажа һууба.

Хойто үдэрынь ерэхэдэнь, баһа эдеэн бэлдээтэй байба. Гурбадахи үдэртөө хүбүүн эртээр агнууриһаа бусажа ерээд, га-заагаа хоргодоод һууба. Хүбүүнэй һуухада нэгэ ехэ пайхан басаган ерээд, эдеэ хоол бэлдэжэ оробо. Хүбүүн басаганай гэртэ ороходонь, гэртээ орожо ерээд, басагантаи хөөрэлдэ-

бЭДБасаган ехэ сошобошье', хүбүүнтэй хөөрэлдэжэ, һамганшни

болохоб гэжэ үгэеэ үгэбэ. — ПоЛап Тэоэ нюта-

Эдэ хоёр гэрлэжэ нэгэ нютагта ^^%^боЪбо. гайнь зон хүбүүнэй һамга ехэ һайхашаажа |Щ Басаганай уһандаа ерэхэ бүринь ш ШШШ гэртээ ерэжэ,

Тэрэ лама басаганда ехэ дурлаһан байбаЦЦ Щ Щ Үбгэндөө лама дурлаба, үдэртөө уулзахаяа |

гэжэ хэлэнэ.

Үбгэниинь: үулзахадаа һайнаар илдам

"— Ламатайгаа уулзаад бай. иРагуугаар хөөрэлдөөрэй, — гэбэ. һ а ошоходоола-

Тиигээд памганиинь хойто Щ Щ ерэбэ. |Ш| "атайгаа гоё гоёор хөөрэлдөөд, г^э |Ш үгы 0айМ. б°лохо юумэн тухай хуу ШИН үбгэниииь И | ламын хубсаһаа хуу тайлаад оайхад Н

Ш0Ж0) ex) ууртай сухалтайгаар орожо ерэбэ. Үбгэнэйнгөө орожо ерэхын урла тээ һамганиинь үрдижэ ламаяа урид бэлдэЩ тэй байһан нэгэ дабярхайтай хайрсаг, абдар соогоо оруулаад, газааһаань хушэжэ шэбхэдэжэ орхибо.

Үбгэниинь хойто удэрынь углөөгуүр эртэ бодожо:

— Город ошожо, абдар соохи боохолдойгоо худалдахамни, — гэбэ. Мори тэргээ хуллэжэ, тэргэ Дээрээ мүнөөхи ламатайл абдараа тээгээд, городтоо ошотороо болдог, бута газараар зорюута морёо ябуулна, томо-томо шулуун дээгуур гаражи байжа гуйлгэнэ. Лама абдар соогоо арай улаан гол той юумм хэбтэжэ, иишэ тиишээ нэшэгдэнэ.

"Одоол лихэдээ ухэлнн ерэбэ гээшэ ха юм!" — гэжэ хэб-тэбэ.

Городтоо ерээд, базаар дээрэ үгытэй хүн шанга шангаар:

— Боохолдой худалданаб! Боохолдой абагты, боохолдой ха-рагты худалдажа абаад! — гэжэ байжа шангаар дуугархань! хаана-яана зондо дуулдана.

Тойроод байһан зон ехэ гайхалдажа, ехэ понирхожо:

— Мунөө болотор хүнэй боохолдой худалдахые үзөөгүйбди, | юун гээшэб энэмнай? — гэлдэн гайхалдана.

Тиигэжэ байжа хөөрэлдэхэ зугаае тэндэхи нэгэ баян дуу-лажа:

— Яагаа жэгтэй юумэ гээшэб? Би тэрэ боохолдойе табанv зуун түхэригөөр худалдажа абахамни! — гээд табан^ зуун түхэ-рнг гаргажа үгэбэ. Тэрэ табан зуун түхэриг мүнгыень тооложо* үгытэй хун абаад, абдараа нээхэтэйнь хамта ламань одоо үнэхөөрөө боохолдой шэнги болошоод, нюсэгэн бэеэрээ хуу дабирхай болонхой юумэ абдар сооһоонь гүйжэ гараад арил-1 шаба.

Хүнүүд хаража: "Энэтнай нээрээшье боохолдой ха юм!" — гэлдэһээр хараад хойноһоонь үлэбэ.

Баян хүн юушьегүй, табан зуун түхэриг миин түлөөд Һ ал аба. Иигэжэ үгытэй хүн баян лама хоёрые мэхэлбэ.

49. БАЯНАЙ АЛТАН

Урайниин нэгэ ехэ баян хүн ажаһуудаг байгаа, үрэ бэегой, нэгэ һамгатай. Тэдэ үбгэ һамган хоёр адуу малаар баян, албата зоноор олон, алта мүнгэниин тоолошогой. Үтэлхэ ядахадаа, үхэлөө ойро бо-лоходо үрэ хүбүүгоймад алта мүнгэёо нюуха гэжэ хэлсэбэ.

— Харанхы болоходо тээ тэрээхэн хада дээрээ абаашша зоохобди, — гэжэ үбгэниинь хэлэбэ.

Алта мүнгэеэ амһартай юумэд соогоо дүүрсэ хээд, тэдэ хададаа абаашша, газар малтаад, тэндээ зообо. Алтаяа зоохо-доо үбгэниинь иигэжэ хэлэбэ: Хоёр хадайн ниилэхэдэ гараарай, Хоёр модоной золголдоходо гараарай.

Энээниин хуу барлаг хүбүүниин шагнаад байгаа. Үбгэ һам-ган хоёр барлагаа шагнаһойе мэдэнэшгой: "Хоёр нюдэтэймдзч; харагдаагой, хоёр шэхэтэймдэ дуулдаагой алтаа зообобди, энээнһээн хойшо:

"Ой гэжэ

Олон хүүр хэлэхэ хэрэггой, Гэр гэжэ

Гэнэн хүүр хэлэхэ хэрэггой", — гэлдэжэ гэртээ бүсабад энэ галабта бү гараарай, Хүидэ бү_ харагдаарай, — гэнэд ябаха дээрээ. Тэдэ хоёроо ябаһан хойно тэрэ барлагын хорп үяляһай шорой асаржа, нэгэдхээд, хоёр зонгооһоэгэдхээгэ?д 2>чэнэ Хоер хада ниилэбэ, ^гээд, хэлэнэ.

Хоёр модон золголдобо, — гэжэ.

ЩЩШШШШeepee ШШ Тзрээнһээн

50. ҮБЭЭТЭЙ ЯДУУ ХҮН

Убээтэй ядуу хүн өөрьёо үе соо баядта хүдэлжэ ябаһыма< Хүгщэниин байдта араһа шүрмэһэ элдэжэ, үнеэ саһайн һаажа ябаа. Нэгэтэ хүг-шэниин нарайлана. Хүбүүтэй болхоһоон хойшо хүгшэниин ехэ эбшэн болшоо. Гаргаһаниин басаган байгаа. Теэд бөө оди-гондо хэлхэдэн: "Бурхандаа мүргэгты", — гээд лэ хэлэнэ. Үбээ-тэй хүндэ юуншэ үбээ, баян хүндэ хони асаруулажа, бөэ асаржа бөөлүүлээ. Дээрэ туһа болон үбэй хүгшэниин үхэшоө.

Зяа, бисяахан найман һаратай басаган таһаршоо. Үбээтэй хүн хүгшэнөө үбдэхэдэ хони абаад, мүнгэ абаад, бурхандаа мүргэхэдөө баян хүндээ ехэ үрдэ орошоһон байгаа. Баян хун хугшэниин үхээд байхада: "Үрьёо түлэ" — гэжэ хашаа хаагаа һан. Үбээтэй хүн хаанашье ошхо арга үбээ боложо, бисяахан басагаа үргэжэ, газарын хахалхадаа уряйгаа барижа, хээрэ боргооһон, ялааһанда идюулэжэ, зобожо тулижа ябаа һан.

Баян хүнэй үбИэйе сабшахадаа, тэрэ бисяахан басагаа нюр-гандаа үргэжэ, тиижэ ажал хэжэ ябаа һэн. Тэрэ басагаа тии тииһээр таба наһатай болгоо һэн. Таба наһатай болхоһоон хойшо баян хүнэй бисяахайе өөбэйн хажууда һуулгажа хүдэл-гэжэ һуугаа һэн. Тиижэ ябажа ябахадан, эсэгэн эбшэн болоод үхэшөө һан.

Эсэгэйн үхээд байхада тэрэ басагайн хайрлан үбээ уряй хойноо зараа һан. Найматай болоод байхадаа тугал бурууһы хаража, ой тайгаар ябаа һан. Нажарай хурада зобожо тулижа, баядта муушалуулжа, баабайяа үрэ түлэхэм гэжэ тиижэ хүйтэ нойтон болошоод, арбан хоёртойдоо ехэ үбэшэн болошоо һои.