Dəli Çəmənli - Vahid Çəmənli

Bir neçə dəqiqədən sonra şer bitkin bir halda yeni bir vərəqdə təzədən yazıldı:

Düz ola

Göy dayanıb Yer üzünün üstə tək,

Rəbbim onu ölçüb-biçib usta tək,

Göydən yerə hər şey yağar…istəsək,

Amma gərək istəməyə üz ola.

Verən əl ol, demə ola duz əldə,

Ürəyimin açarları düz əldə,

Oğul varmı, Haqq yazanı düzəldə?

Ya az arta, ya çox dönüb az ola!

Mən alovam, sən olsan da buz ada,

Qəsdə dursam gücüm çatar buza da.

Vahid qurban düz ilqara, düz ada,

Düz də qalar, kimsə əgər düz ola.

Bakı, 22 iyun 2012-ci il.

Mən niyə kommunist olmadım?

Akif İldırım Nəcəfli dostumun axşam mənə tutduğu irad məni düşüncələrə qərq etdi. Bu sərt-kövrək dostum niyə məni ittiham etdi? Yəni doğrudanmı, mən səhv yoldayam? Doğrudanmı, həyatda özüm olaraq qalmağım üçün kiməsə qoşulmalı, kiminsə ideologiyasına baş əyməliyəm? Doğrudanmı, mən gözlərimi hansısa bir iddialı cənabın ağzına tikib, «hurrey» deməyə hazır olmalıyam? Kütləyə qoşulub öz sözü-siması olmayan bir robota çevrilməliyəm? Bu suallar məni narahat etdi. Narahat edən başqa suallar da vardı, onları yazmadım. Bir an duruxdum. Əcəba, mən düzmü edirəm? Yadıma 1972-ci ildə məni partiya sıralarına qəbul etməyə çalışan partkomumuz Usub müəllim düşdü. (Allah ona rəhmət eləsin) «Sən bizim ən ümidverici gənclərimizdən birisən. Səni tanıyırıq. Məktəbi əla bitirmisən. Nə olsun ki, bu il Ali məktəbə qəbul ola bilmədin. Gələn il mütləq qəbul olarsan. Orada partiyanın üzvünə yaxşı baxırlar. Qabağa gedərsən.»

Sükutla dinlədim partkomu. Susmağımı razılıq qəbul etdi. Sənədlərim hazırlandı. Məni, məndən asılı olmadan raykoma apardılar. Mən indi durub yalandan desəm ki, yox mən qaniçən bir partiyanın üzvü olmaq istəmirdim, heç kim mənə inanmaz. Bu heç belə də deyildi. Qarşımda belə bir üfüq açılırdı. Bundan imtina etmək ağılsızlıq idi. AMMA, ALLAH MƏNİ O PARTİYANIN ÜZVÜ OLMAĞA BURAXMADI. Komsomol biletim harasa yoxa çıxdı. Məni o ki, var danladılar. Yenidən komsomola keçirməyə heç kim cürət eləmədi. Həm də vaxt olmadı. Mən çıxıb şəhərə gəldim. Bakıda təhsil alarkən, mənim nə əcəb komsomılun üzvü olmadığımı soruşdular. Nə deyim? Cavab verdim ki, komsomol biletimi itirmişəm. İkicə günün içində komsomola qəbil etdilər.

Ara sıra şerlər yazırdım. Dostlarım mənə yalvarırdı ki, heç olmasa partiyadan, Lenindən bircə şer yaz, təqdim elə qəzetə, sonra ardı gələcək. Gözə sox özünü! Axşam kağız-qələmi götürüb dərin fikrə getdim. Leninə bir şer həsr eləmək istədim. Səhərəcən heç nə yaza bilmədim. Tanrı məni Leninə şer həsr etməyə qoymadı.

Hərbi xidmətdə olarkən rus dilində sərbəst danışmağımı, siyasi dərslərdə aktiv iştirak edərək, yoxlamaların qarşısında Komandirin siyasi işlər üzrə müavininin (zampolitin) üzünü ağ etməyimi nəzərə alan polkovnik, bütün sənədlərimi hazırlayıb alayın partiya yığıncağına təqdim etdi. Yığıncaq gününə bir gün qalmış hərbi xəstəxanada əməliyyat olundum. Tanrı məni ikinci dəfə Kommunist Partiyasının sıralarına buraxmadı.

Son dövrlərdə saysız-hesabsız partiyalar yarandı. Bu partiyaların əksəriyyətinin məqsədi-qayəsi hakimiyyətə gəlmək, yağlı tikələrə sahib olmaq idi. Laçının işğalı günü Bakıda inqilab edənlər yadıma düşəndə ürpənirəm. Mən o günü qəlbən Bakı küçələrində tanklarının üstündə bayraq yellədənlərlə deyil, Azərbaycana səpələnən bədbəxt insanlarla idim. Səngərdə sonuncu gülləsinəcən düşmənə müqavimət göstərənlərlə idim. Canım qədər sevdiyim Vətənimin kürəyinə xəncər soxmaq istəyən hansı partiyanın üzvü olaydım, əziz dostum?

Həmişə haqqın tərəfində olmağa çalışmışam. Bacardığım qədər haqqı müdafiə eləmişəm. Həmişə öz sözümlə, öz səsimlə danışmağa çalışmışam. İçində xəbislik olan bir nəfər dostum olmayıb. Səmimiyyəti sevirəm, özüm də səmimi olmağa çalışıram. Bir dəfə tələbə dostlarımdan biri mənə «özündən çox razısan» dedi. Təsəvvür edirsinizmi, on iki-on üç yaşından ata-anadan yetim qalan, qışın soyuğunda geyinməyə gödəkcəsi belə olmayan, olan-qalan 5 qəpiyini çörəyə verib, 3—4 km yolu yataqxanayacan piyada gedən insana lovğa deyəsən. Dostum deyəsən nəyisə səhv salmışdı. Bu lovğalıq deyildi. Bu içimdə olan Allah sevgısının mənə verdiyi QÜRUR idi. Mən onu heç vaxt itirmədim.

2003-cü ildə qanadlarına alıb məni Kəbəyə yetirən Cənabi-Haqqın dərğahında anladım ki, Dünyada ən düzgün yol Tanrının buyurduğu yoldur!

Budur mənim məramım. Budur mənim Partiyam.

Şəm’i-şami-firqətəm, sübhi-vüsali neylərəm?

Bulmuşam yanmaqda bir hal, özgə hali neylərəm?

Qeyrə ərz et hər nə əsbabın ki, var, ey dəhri-dun!

Mən bir əhli-zövqəm, əsbabi, məlali neylərəm.

Yox əcəb, gər malə rəğıbət, mülkə qılman iltifat,

Mən gədayi-kuyi-eşqəm, mülkü mali neylərəm?

Əhli-haləm, demə büt vəsfin mənə, ey bütpərəst,

Hal bilməz dilbəri-sahibcəmali neylərəm?

Ehtimali-hicr təşvişinə dəgməz zövqi-vəsl,

Vəsl kim, var onda hicran ehtimali neylərəm?

Nəxli-qəddin istərəm, kandan bir bəladır hasilim,

Baxmazam şümşadə, bər verməz nihali neylərəm?

Ey Füzuli, qıl kəmali-fəzl kəsbin, yoxsa mən

Kamili-eşqəm, dəxi özgə kəmali neylərəm.

(Məhəmmıd Füzuli).

Həsrət qoxulu güllər

Həsrət çəkə-çəkə yaşayırıq

Bir həsrət yükü doğulur bizimə. Bu yükü çəkə-çəkə yaşayırıq…

Cocuqluq dostlarımızın həsrətini çəkirik…

Əlimizdən tutub bizi məktəbin döngəsinə qədər aparan, arxadan gizli-gizli boyumuza baxıb fəxr edən atalarımızın həsrətini çəkirik…

Gizli-gizli sevdiyimiz tay-tuşlarımuz olan qızların həsrətini çəkirik…

Üst-başına cəhrənin, nehrənin ətri hopmuş nənələrimizin həsrətini çəkirik…

Quş dili bilən, gözləri nağıllar dolu babalarımızın həsrətini çəkiirik…

Bizə əlif-bey öyrədən müəllimlərimizin həsrətini çəkirik…

İsti qucağından perik düşdüyümüz analarımızın həsrətini çəkirik…

Doğulub boya-başa çatdığımız kəndin-kəssəyin, mehriban insanların həsrətini çəkirik.

Sağa-sola qara pul kimi xərclədiyimiz cavanlığımızın, sağlamlığımızın həsrətini çəkirik…

Yaşlanırıq, qocalırıq, sonra bu həsrətlərdən bezib ölümün həsrətini çəkirik…

Allah, Allah, bu ömür elə bir həsrət karvanı imiş ki…

Biz anadan elə həsrət çəkmək üçün doğuluruq deyəsən…

Atalarınızı sevin

(Atam Valehin əziz xatirəsinə)

Həyatımda bir atasız, xəyallarımda bir atalı dünyam vardı, ata…

Əslən Azərbaycanımızın cənnətməkanı olan Kəlbəcərin Başlıbel kəndindən idin.

Çəmənliyə cocuq vaxtlarında gəlmişdin. Babam Abbas (el arasında ona Avas kişi deyirdilər. 1961-ci ildə vəfat edib, Çəmənli qəbristanlığında dəfn olunub), nənəm seyid Ayna (təxminən 1939-cu ildə vəfat edib, Çəmənli kəndi ilə Zəngişalı kəndinin arasındakı sarıtəpənin qərbində, qoşa baş daşından 10—12 metr şimalda, yolun kənarında dəfn olunub), bibim Narbəsti (1983-cü ildə Naxçıvan MR, Şərur rayonunun Xanlıqlar kəndində dəfn olunub),

bir də sən…

Babamın yaxşı saz çalıb-oxumağı varmış. Səsini eşitmək mənə qismət olmadı. Mən onda balaca idim. Sənin haqqında babamın danışdıqlarından bilirdim ki, sənin hələ çox kiçik yaşlarından saza, sözə həvəsin olub. Babam deyirdi ki, hər səhər sazı simləyib, kökləyib, qoyub işə gedirdim, axşam gələndə baxırdım ki, sazda sazlıq qalmayıb; saz kökdən düşüb, simlər qırılıb…Bir gün babam səni çağırıb soruşur ki, a baia, sən bu sazda sazlıq qoymadın, götür çal görüm, barı bir şey çalmağı öyrənmisənmi? Babamın dediyinə görə, sən sazı elə məharətlə çalmısan ki, babam deyib, bala, ta mən saz çalası olmadım, sazı da bağışladım sənə. Kəndimizdə neçə-neçə köhnə kişilər deyirdi ki, onların toyunu aşıq Valeh edib. İlk dəfə əlinə saz alıb meydana girəndə cəmi 11 yaşın olub. Neçə il Qarabağın müxtəlif kəndlərində toy məclisi keçirmisən.

Tanrı sənə gözəl səs, gözəl camal, gözəl qədd-qamət vermişdi. Amma sənin da saz çalıb-oxumağını görmək bizə çox az nəsib oldu. Hərbi xidmətdə ürək xəstəliyi tapdın. Əlbətdə, sərbəst həyata öyrəşən bir insan üçün üç il altı ay qürbətdə yaşamaq çətin idi axı…

Bir dəfə sənin «Abbas və Gülgəz» dastanını danışmağının şahidi oldum. Bərdənin Böyük Qəcər kəndindən Səriyyə xalamın həyat yoldaşı İdris dayı ilə o kəndin sakini Mahmud dayı bizə qonaq gəlmişdi. Şam yeməyindən sonra İdris dayı səndən «Abbasla Gülgəz» dastanını danışmağı xahiş elədi. O zaman mənim cəmi 8 yaşım vardı. Amma gecə yarısına qədər oturub səni dinlədim. Haqq aşığı Abbasın, butası Gülgəzə qovuşmaq üçün keçdiyi sınaqlar yaddaşımda əbədi qaldı.

Bir gün…1970-ci ilin iyul ayının 11 də ürəyin əbədi dayandı. Mənim yaddaşımda o günün çox qəmli bir xatirəsi qalıb;

Xəstə idin. Hər gün səhər tezdən yerimdən duran kimi, gəlib sənə salam verirdim. O gün yuxudan gec oyanmışdım. Bilmirəm, necə oldu, sənə salam vermək yadımdan çıxdı. Məndən incimişdin. Üzünü divara çevirdin. Mən də çölə çıxdım, fikirləşdim, bir azdan gəlib könlünü alaram. Qismət olmadı.

Sən evimizi tərk edib əbədi qəlbimə köçdün. O gündən qəlbimdə yeni bir həyatın başladı, ata. Hər addımımda, hər sözümdə, hər aldığım-verdiyim nəfəsimdə sən vardın. Adın dilimin əzbəri idi. Ən böyük andım «atamın canı üçün» idi. Atalı uşaqları görəndə dodağım həsrətdən paralanırdı. Amma özümü tox tuturdum. Qəribədi, uşaq olanda mənə elə gəlirdi ki, bizim ayrılığımız müvəqqətidi. Çünki, sən heç zaman bizi tərk edib harasa getməmişdin. Ona görə də, bu ayrılığın bitəcəyinə, bir gün evimizə dönəcəyinə içimdə nisgilli bir inam vardı. Nəsə, mənə elə gəlirdi ki, bir gün bu ayrılıq bitəcək.

Səni gözləyə-gözləyə sənsiz yaşamağı öyrəndim.

Səni gözləyə-gözləyə sənin kimi ədəb-ərkanla oturub-durmağı, danışmağı öyrəndim.

Səni gözləyə-gözləyə sənin kimi sevməyi öyrəndim.

Səni gözləyə-gözləyə dünyanı, insanları sənin kimi duymağı, onlara sənin kimi dəyər verməyi öyrəndim.

Səni gözləyə-gözləyə anladım ki, sən bir daha geri dönməyəcəksən, anladım ki, bu həsrət heç zaman bitməyəcək. Yazdığım şer də atasız cocuğun gəlimli-gedimli dünyaya sualları idi. Bu suallar uzun zaman cavabsız qaldı. Sonralar, çox-çox sonralar hər şeyi anladım… Bir şeyi də anladım. Bizi ayıran illər, zaman keçdikcə bizi bir-birimizə yaxınlaşdırır.

İndi mənimlə ünsiyyətdə olan gənclərə həmişə deyirəm:

Atalarınızı sevin, onların qədrini sağlığında bilin.

Sən yadıma düşürsən

Yenə qəlbimdə fərəh,

Sən yadıma düşürsən.

Saçımı oxşayır meh,

Sən yadıma düşürsən.

Çəmən, meşə göyərir,

Sən yadıma düşürsən.

Qış gedir, bahar gəlir,

Sən yadıma düşürsən.

Sarmaşıq gül sarılıb

Səhərlərin boynuna.

Yoxsa ulduzlar qopub,

Səpələnib eyvana.

Vaxt keçir, görünmürsən,

Qalıb qulağım səsdə.

Soyuyub buza dönür

Çayın masanın üstə,

Sən yadıma düşürsən.

Gecələrin nəğməsi

Mənə necə tanışdır.

Xan çinarın bu gecə

Təzə nağıl danışır.

Qızılgül qönçələnib

Budağında alışır.

Hardasa toy çalınır,

İki aşıq yarışır,

Sən yadıma düşürsən.

Başımı sığallayıb

Qonşu bir noğul verdi,

Qonşu hardan biləydi,

Nədi körpənin dərdi?

Qonşu qonşu olsaydı,

Göz yaşımı silərdi.

Qonşu bir noğul verdi,

Atam bir cib verərdi,

Sən yadıma düşürsən.

Ay işığı tükənib,

Sanki süzgəcdən axır.

Sanki ay da utanır,

Mənə kənardan baxır.

Oynamağa səbrim yox,

Bu gün gözlərim gülmür.

Gəlib könül almaqda

Ay da bir məna görmür,

Sən yadıma düşürsən.

Kim düzsün ümidləri

Yoluma düzüm-düzüm?

Sənsizliyə dözməyə

Qalmayıb məndə dözüm.

Bacıma nişan gəlir,

Ata oluram özüm,

Mən səni hardan tapım?

Mən səni harda gəzim?

Sən yadıma düşürsən,

Sən yadıma düşürsən…

1977-ci ildə sənə daha bir şer həsr elədim:

Ata həsrəti

Qonşular arabir söz salır səndən,

Mehriban qəlbini xatırlayırlar.

Cəndən söz düşəndə-bilmirəm nədən,

Elə bil qəlbimdə od qalayırlar.

Demə, oğlun səni salmayır yada,

Torpaq soyuqüzdür, mən soyuyuram.

Sanıram, nəyimsə çatmır dünyada,

Sənin yoxluğunu indi duyuram.

Sazının telindən qopan nəğmələr,

Coşqun xəyalınmış, arzularınmış.

O dağ çayı kimi coşan nəğmələr,

Çəkdiyin qayğınmış, intizarınmış.

Demə, bağcamızda açılan güllər,

Ömrünün gecikən bahаrı imiş.

Məni səxavətlə böyüdən illər,

Heç demə, günləri səndən kəsirmiş.

İndi anlayıram, niyə adamlar,

Hər məni görəndə gülümsəyirmiş.

Sənə inamlarmış, mənə inamlar,

Bütün ehtiramlar sənə görəymiş.

İnana bilmirəm bu yoxluğundan,

Belə soyuqlaya ilıq baxışlar.

Ömür yollarında dolaşdım yaman,