Тартак (на белорусском языке) - Иван Пташников

Бягуць па гурбах за саньмi па такiм марозе, а што ў iх абута... Каб i вунь што было, усё роўна змокнуць ногi, а дзе тады абсушыцца. I што ў iх, у партызан, пад тымi халатамi... Кажушкi. Добра ж, калi новыя... У такое безгалоўе нi кажух, нi валёнкi не ўпасуць. Ваўкi i тыя iдуць з лесу блiжэй да будынiны. I ваўкоў прабiрае наскрозь, а тут жа людзi, ёсць яшчэ зусiм дзецi, на печы б сядзець...

Паклаўшы на куфар халат, шырокi, цвёрды, з белага новага кужалю - чуць пашыўся, Наста пачула, што ёй усё холадна ў плячах, нiяк не можа сагрэцца. Яна падышла да печы, накрыла дзяцей - усцягнула пасцiлкi аж на галовы на аднаго i другога: малоцяць нагамi што ў цапы i дзень i ноч - i зноў вярнулася да стала. Ускiнула на плечы пяньковую хустку; дастала з куфра, падняўшы века, каб пралезла ў прыскрынак рука, шпульку новых нiтак, пасадзiла на машыну. Узяла падсунула да сябе новае скроенае рукаво, яно ляжала на самым версе.

Калi зноў застукала машына, Насце здалося, што забразгала ў сенцах клямка. Яна падумала, што гэта вецер - дзьме якраз у дзверы; тады пачула, як забарабанiлi ў акно, моцна, на ўсю сiлу.

Яна падбегла ў парог i, пiхнуўшы ў сенцы дзверы, спыталася, як i кожны раз:

- Хто там?

- Сваi. Адкрой, хазяйка...

За дзвярыма ля самых сяней гаварылi мужчыны, топаючы нагамi, - здалося, iх повен двор.

Яна адцягнула засаўку - вецер вырваў з рук дзверы i бразнуў iмi аб сцяну. У сенцы пагнала снег, аж у парог у хату. З плеч звалiлася хустка, Наста чуць справiлася падняць яе з-пад ног.

У хату павалiлi партызаны... Яна стаяла ў парозе ля дзвярэй, не чуючы, што яны гаварылi, iдучы: яе ўсю калацiла. Пасля яна зайшла iм наперад i пайшла да стала, дзе стаяла машына i ляжалi на куфры пашытыя халаты.

А партызаны iшлi i iшлi: у белых халатах, у белых ад снегу валёнках, чаплялiся ў дзвярах за вушак прыкладамi i стукалi галовамi ўверсе аб папярочку - дзверы ў хаце былi нiзкiя. Грукалi ў парозе нагамi - абiвалi снег, каб не нанесцi на хату да стала; счышчалi яго венiкам з валёнак i з ботаў, перадаючы венiк адзiн аднаму ў рукi; сцягвалi з галоў белыя башлыкi i абкладалi iх на плячах; расшпiльвалi аб'iнелыя белыя каўняры, церлi рукавiцамi шчокi i насы, пасля знiмалi рукавiцы, клалi на лавы, на стол i церлi шчокi пальцамi - памарозiлi. Падыходзiлi да стала i да куфра, мацалi рукамi кужаль; на куфры пассоўвалi ў адну кучу халаты i клалi на века белыя аўтаматы з вiнтоўкамi - у цяпле на жалезе адразу выступiў iней.

Партызаны былi i ля ложка, i ля стала, i ля шафы, што стаяла ля сцяны ад гароду. Iм самiм было ўжо цесна ў хаце, не павярнуцца, а яны ўсё iшлi i iшлi, стукаючы прыкладамi аб вушак у дзвярах.

Прасiлiся пагрэцца, пыталiся, цi даўно ехалi падводы, пiлi з вядра ля печы кружкай ваду i церлi без аддухi шчокi. Дзверы доўга стаялi расчыненыя, i ў хату аж на кут пад стол валiла белая пара.

У Насты не лучаў зуб на зуб; яна толькi схапiла хустку за рагi на грудзях...

А партызаны ўсё iшлi.

Яна прыцiснулася ля стала да лавы - давала месца; зiрнула, стоячы, у акно. На гародзе было бела ад снегу i ядрана: мусiць, свяцiў месяц. У шыбы бiў вецер - не сцiхаў.

Яна тады пачула, як яе схапiла i пачало трасцi...

Падумала: добра, што накрыла на ложку пасцiлкамi дзяцей, - цяпер да iх не падступiцца...

А людзi ўсё iшлi.

Наста зноў убачыла ў акно, як вiдна ў гародзе; тады згледзела, што цямней робiцца ў хаце: канчаецца карасiна i тухне лямпа.

А людзi ўсё iшлi i iшлi з сяней без сканчонага, грукаючы нагамi ў парозе...

Яе трасло, не адпускала.

Калi Наста адплюшчыла вочы, усюды было ядрана, аж не давала глядзець. Сонца стаяла высака - бралася пад паўдня. Такой парой гоняць дамоў з адранку скацiну.

Яна падумала адразу, што не ведае, дзе ляжыць, - не помнiць. Высака ўгары застыла белае ад дробненькiх воблакаў неба - было ўсё роўна як пажмаканае палатно.

Ёй было высака пад галаву, i яна бачыла зашыек, што вёў мiж лесу на балота, i край дарогi ля самага маста. Яны былi сiвыя, як ад дыму...

Над самай галавой краталася жоўтая мятлiца, бы на яе хто дыхаў. Усюды было цiха, i Наста падумала адразу, што аглохла. Доўга ляжала, адплюшчыўшы вочы i гледзячы ўгару... Пасля ёй здалося, што чуе, як нехта стогне. Тады зноў пачала слухаць, пакуль здагадалася, што стогне сама...

Калi яна доўга глядзела ўгару, у вачах пачыналi бегаць мурашкi, чорныя, дробныя, што мак, - усё роўна як сыпалiся адкуль зверху. Пасля яна пачула, што спадыспаду яе ўсю коле, як iголкамi, - i рукi, i ногi ў сцёгнах, i паяснiцу - i падумала, што жывая.

Яна намаглася, хочучы ўстаць, i пачула, як яе тузанула балючая сутарга: за плечы. Плечы адразу забалелi - былi мокрыя, як у лiпкай раскалочанай глiне; стала цёмна ўваччу. Калi яна зноў кранула рукамi, каб устаць, яе адразу скруцiла ўсю, i яна, перавярнуўшыся на жывот, закрычала як магла:

- Та-аня!..

Ёй было здалося, што яна згледзела Таню блiзка ля сябе ў траве: ляжыць, адкiнуўшы галаву, i ў яе расплецены косы...

Пасля яна пачула, што паўзе па траве, кратаецца, - служаць яшчэ рукi, баляць толькi плечы, сталi горш мокнуць, i коле, аж совае ў шыю. Помнiла, што трэба задзiраць галаву - абдзярэшся ў папарацi аб ражны, - натужвалася, але ёй не давала падымацца шыя...

Тады яна падумала, што нiколi ўжо не ўстане з зямлi...

- Дзе-ецi!.. - клiкнула яна, спужаўшыся, што не ўбачыць дзяцей... Яны жывыя, i Iра, i Валодзя. Няпраўда, што гарэла Дальва. Ну i што, калi ноччу было вiдаць у тым баку зарыва?

Траслося ўсярэдзiне, не сцiхала, пачынаючы гарэць агнём...

Яна чаплялася рукамi за сухi верас, абдзiраючы пальцы; чула, што лучала каленямi на вострыя сасновыя шышкi на цвёрдай зямлi, аж калола ў мазгi.

- Та-аня!.. - закрычала яна зноў i пачула, як ёй стала ўсёй горача. Верас зрабiўся высокi, як лес, i густы - не ўсадзiць рукi. Пачаўся соснiк; балота асталося збоку.

Яна падумала, што згубiла Таню... Агледзеўшыся, убачыла, што ляжыць ля самай дарогi, - вiдаць з травы жоўты пясок i колы ад калёс: блiшчаць шыны. Пахне дзёгцем. Яна, мусiць, прыпаўзла да маста.

Калi яна выпаўзла на дарогу да Януковых калёс, пачула, як усюды налiп пясок: на рукi, на нажутку, на спаднiцу. Мусiць, яна ўся мокрая ад крывi, i кроў iдзе з-за плячэй, бо там, чуваць, усё злiплася. Каб гэта можна было акруцiць плечы, уцiснуўшы якiм ручнiком...

Яна спачатку ўзялася за кола абедзвюма рукамi - не думала, што можа адразу ўстаць. Стаяла пасля, учапiўшыся ў ляжэйку, а ў вачах круцiлiся зямля i пясок - белы ад сонца, як снег. Яна тады навалiлася на калёсы - на мех, як ашчапiла была iх, - i ў яе адразу перавярнулася ўсё ў грудзях: на тым баку, за калясьмi, ляжаў на дарозе на самым пяску Янук. Ляжаў - галавой сюды, да Насты. У яго быў сiнi лоб i заплюшчаны глыбака, як у ямах, вочы. З галавы звалiлася кепка, i мокрыя сiвыя валасы ўкачалiся ў пясок. Рот у яго быў скрыўлены, як i кожны раз, калi Янук пыкаў вуснамi: хоць што прасiў. Доўгая белая палатняная кашуля ў яго задзёрлася аж на грудзi; босыя, вымытыя ў расе ногi ён падагнуў пад сябе, прыцiснуўшы iмi лейцы, - усё роўна як не пускаючы аднаго каня. Ля ног у яго на пяску бегалi мурашкi.

(adsbygoogle = window.adsbygoogle || []).push({});