Перловый суп - Евгений Будинас

— Тады гуркі ці... — пачаў я, але Ледзенеў, якога абразіла няветлівасць афіцыянта і ў якім ужо выспяваў канфлікт, мяне перапыніў:

— Як няма? Вунь людзі салянкі ядуць, а ў салянках масліны.

— Дык гэта людзі... — крэмзаў нешта алоўкам у меню афіцыянт. — І ў салянках...

— А без салянкі, значыць, няма?

— Няма.

Ледзенеў з хвіліну глядзеў на афіцыянта, асэнсоўваючы, мусібыць, хто тут дэбіл. Прыйшоўшы да высновы, што не ён, спытаў:

— Колькі ў порцыі маслін? Ну, колькі іх штук у порцыі?

— Ніколькі, бо іх няма. — Афіцыянт падаў меню. — Паглядзіце: няма.

— А калі б былі?

— Калі б былі, дык штук дзесяць. Можа, дваццаць.

— Тады налаві нам дзве порцыі.

Афіцыянт не зразумеў:

— Як налавіць?

— Як прыдумаеш.

— Дзе?

— У салянках... Налаві і прынясі. Так можна?

Афіцыянт уцяміў, што ад яго хочуць, і адмоўна паківаў галавой:

— Няма ў меню, значыць, нельга.

Убачыўшы, што Ледзенеў пачынае ўскіпаць, я прыйшоў яму на дапамогу:

— А салянкі ў меню ёсць?

— Салянкі ёсць.

— І рыбныя, і мясныя?

— І рыбныя, і мясныя.

— І па колькі ў адной салянцы маслін?

— Па дзве.

— Дык падай нам дваццаць маслін у салянках. I не кажы, што нельга.

— У якіх салянках?..

— У любых.

— Вы ж не з'ясцё... — не знайшоў, чым запярэчыць, афіцыянт, а Ледзенеў пракінуў пагрозліва: «Давай нясі, я табе фокус пакажу».

Афіцыянт цягаў салянкі, мы пілі, закусваючы вылаўленымі маслінамі, а калі ўсе масліны вылавіліся, зноў паклікалі афіцыянта:

— А цяпер нясі назад.

Клапа на плямы пабіла.

— Вы ж заказвалі...

— Што заказвалі?

-Салянкі...

— Масліны ў салянках! I гатовы заплаціць за порцыю, нават за дзве. А салянкі нясі, адкуль прынёс, мы іх не елі ні мясных, ні рыбных.

— За ўсё плаціце, — заўпарціўся афіцыянт. — Не панясу назад нічога.

— Тады фокус... — падняўся з-за стала намеснік адказнага сакратара беларускай рэспубліканскай газеты «Знамя юнасци» Віктар Іванавіч Ледзенеў, усклікнуў: «Оп-па!..» — іперакуліў стол, у два паверхі ўстаўлены талеркамі з салянкамі, некаторыя з якіх трохі астылі, а некаторыя былі яшчэ даволі гарачыя, на афіцыянта — гэткага трохі касаватага і з пузікам...

О, колькі было звону і крыку!..

Афіцыянт аказаўся не толькі кончаным клапом, але і пляменнікам дырэктара рэстарана, а дырэктар рэстарана — братам нейкага хоць і літоўскага, але міліцэйскага начальніка. Так што да гэтай пары маглі б мы сядзець у якойнебудзь літоўскай вязніцы, калі б «лабус» Будзінас насамрэч, як западозрыў гэта Ледзенеў, нас кінуў.

Але Яўген Дамінікавіч нас не кінуў. Прыбегшы назаўтра ў рэдакцыю газеты «Komjaunimo tiesa», ён адразу спытаў: дзе мы, ці не аб'явіліся? Яму адказалі, што не, пакуль не аб'явіліся, і ніхто не ведае, што рабіць: не шукаць жа ў міліцыі. 3 уласцівай яму празорлівасцю Будзінас заўважыў на гэта, што, калі нас недзе і шукаць, дык якраз у міліцыі — і ў міліцыі нас знайшоў.

Літва ў той час была не краінай Еўрасаюза, а адной з пятнаццаці савецкіх сацыялістычных рэспублік, таму Яўген Дамінікавіч знайшоў нас у савецкай сацыялістычнай міліцыі слаба жывымі, бо ўсю ноч нас не слаба мяцелілі: мы адмаўляліся адказваць на пытанні (каб нас не вытурылі з работы), адкуль мы ёсць і хто мы ёсць такія, а ніякіх дакументаў пры сабе не мелі. Навошта нам мець пры сабе нейкія дакументы, калі не было мяжы паміж Літвой і Беларуссю...

«Ну, ё..! — вылаяўся Будзінас, убачыўшы, якія мы прыгажуны, і выслухаўшы ідыёцкую гісторыю пра масліны. -  Яны мне тыя масліны на белым сподачку пададуць!»

Ен доўга не мог зразумець сутнасць канфлікту ў рэстаране, у якім масліны нібыта былі і ў той жа час іх не было, а калі зразумеў, дык падняў пабытовы канфлікт на ідэалагічны, дзяржаўны ўзровень, падаўшы сутнасць ягоную зусім не так, як падаваў яе касаваты афіцыянт (які мяцеліў нас разам з ментамі) дый мы самі.

Для пачатку Яўген Дамінікавіч папрасіў начальніка пастарунка, у якім нас трымалі і мяцелілі, дазволіць яму патэлефанаваць з ягонага кабінета галоўнаму рэдактару газеты «Komjaunimo tiesa» — члену Цэнтральнага Камітэта Камуністычнай партыі Літвы. Не дазволіць гэтага начальнік пастарунка не мог, а галоўны рэдактар не мог у такой сітуацыі не заступіцца за дарагіх гасцей, беларускіх сяброў, вядомых журналістаў.

«Вы не бачыце больш за дзве масліны ў салянцы! — адразу ж пасля тэлефонных перамоў папёр Будзінас на начальніка пастарунка. — 3 боку журналістаў хуліганства? Згодны, няхай. А прычына? Што з другога боку? Русафобія (беларусаў тады, як і цяпер, паўсюль і нават у Літве лічылі рускімі)! Нацыяналізм! Ці вы сапраўды будзеце мне даводзіць, што, калі ў рэстаране ёсць масліны, дык іх можна падаць толькі ў салянцы, а асобна — не? Ды гэта відавочны здзек! Нецярпімасць! Дыскрымінацыя! Па нацыянальнай прыналежнасці! Заўтра я напішу пра гэта ва ўсе газеты — і ў вас пальцамі будуць тыкаць! Вас і ўчастковых у міліцыі не пакінуць, а не тое што начальнікаў, калі не разумееце, што да чаго!..» I гэтак далей, і далей — пра савецкі інтэрнацыяналізм, дружбу народаў, нацыянальную палітыку партыі, якой ці сапраўды не разумеюць, ці, што яшчэ горш, не жадаюць разумець асобныя, той жа партыяй на высокія пасады пастаўленыя, адказныя работнікі органаў.. I ўсё гэта ён вымаўляў, тыкаючы пад нос начальніку пастарунка чырванаскурае пасведчанне з залатым цісненнем на вокладцы: ЦК ЛКСМБ. На звароце вокладкі было напісана: редакцыя газеты «Знамя юности», — але зварот вокладкі чырванаскурага пасведчання Яўген Дамінікавіч не надта стараўся паказваць.

Гэта быў спектакль, які трэба было бачыць... Начальнік пастарунка прапанаваў работніку ЦК ЛКСМБ машыну, каб ён ехаў на ёй са сваімі сябрамі-хуліганамі, куды захоча, абы далей — хоць у Мінск. Але Яўген Дамінікавіч не хацеў машыны, ён хацеў масліны! Прычым, у тым жа рэстаране, і каб іх падаваў той жа афіцыянт, які ўчыніў здзек над лепшымі беларускімі журналістамі — супрацоўнікамі сакратарыяту!

На банкет з маслінамі начальнік пастарунка, як ні ламаў яго Будзінас, усё ж не падламаўся. I машыны ўрэшце не даў — у Мінск мы паехалі цягніком. I ў дарозе, у буфеце цягніка з лятучай назвай «Чайка», якая так хораша рыфмавалася са словам чарка, першы наш тост быў за Будзінаса, які ў Мінск з намі не паехаў, зноў застаўшыся ў Вільні па тых жа сямейных, як ён сказаў нам, абставінах.

Дарога №1

У другой палове 1980-х гадоў, калі да ўлады прыйшоў Міхаіл Гарбачоў, усплылі чуткі, пачаліся размовы пра стварэнне новага — ва ўсіх сэнсах новага для Беларусі — часопіса. Яўген Будзінас лічыўся тады (па-мойму, Генадзь Лісічкін з Анатолем Стрэляным такую сінекуру для яго прыдумалі) уласным карэспандэнтам часопіса «Дружба народов» па Беларусі, прападаў у Маскве, і я папрасіў яго дазнацца, ці ёсць у чутках пра новы часопіс хоць нешта рэальнае. Аказалася, ёсць, і Яўген Дамінікавіч нават ведае, хто будзе галоўным рэдактарам.

— Хто? — спытаўя.

— Ты, — адказаў Яўген Дамінікавіч. — Калі ўступіш у партыю. Калі ж не ўступіш, дык галоўным рэдактарам будзе...

Ён назваў прозвішча чалавека, якога я... зрэшты, гэта не істотна.

Пасля перамоў і кансультацый з партыйцам Генадзем Бураўкіным і беспартыйным Рыгорам Барадуліным у партыю я ўступіў.

Часопісы ў той час ствараліся не за дзень, цягнулася ўсе даволі доўга — і я ўжо падумваў, што чырвоным партыйным білетам (які, між іншым, у гады публічных пакаянняў не парваў і не выкінуў) сэрца сваё палю дарма. Але восенню 1986 года мяне выклікалі ў Маскву ў ЦК камсамола, а вясной 1987 — у ЦК КПБ. I першым чалавекам, якога — пасля паставога — убачыў я ў Цэнтральным камітэце Камуністычнай партыі Беларусі, быў уласны карэспандэнт усесаюзнага часопіса «Дружба народов» Яўген Будзінас.

— Ты кнігу ўзяў?.. — спытаў ён, спускаючыся насустрач мне па лесвіцы. — Калі не ўзяў, дык наверх не фіг падымацца.

Я не ўцяміў:

— Якую кнігу?..

Ніякай кнігі — і ён гэта бачыў — у мяне не было, і Будзінас пачаў мне даводзіць, што Яфрэмка (гэта значыць, першы сакратар ЦК КПБ Яфрэм Яўсеевіч Сакалоў), да якога выкліканы я для размовы пра новы часопіс і для блаславення на рэдактарства, мае гэтакі бзік, што, калі да яго прыходзіць нейкі літаратар, дык ён, Яфрэмка, толькі аднаго чакае і пра адно думае: як, якімі словамі той літатар надпіша яму сваю кнігу? Без кнігі ў кабінет ягоны лепш не заходзь, бо з гаворкі нічога не выйдзе, хіба што лажа, і яму, Будзінасу, дзіўна, чаму Печань (гэта значыць, сакратар ЦК па ідэалогіі Пячэннікаў) нічога пра бзік Яфрэмкі мне не сказаў — ці не хоча тым самым Печань мяне падставіць?

Блін...

Хоць ва ўсю гэтую ахінею я, можа, на мезенец паверыў, дый па Будзінасу было відаць, што развесці мяне ён спрабуе без асаблівага разліку на поспех, але нешта ў мазгах маіх замкнула — і раптам тое, што я іду да першага сакратара ЦК без такога натуральнага прэзента, як уласная кніга, насамрэч здалося мне сур'ёзнай памылкай. Канешне, дахаты, ажно на Курасоўшчыну, па кнігі свае я не пабег бы, ды тут успомніў, што кнігу «Вынаходцы вятроў», за якую далі мне камсамольскую прэмію, магу ўзяць зусім побач; у ЦК камсамола ў адной камсамолкі. Гэта ж цераз дарогу, а ў мяне яшчэ ў запасе хвілін дзесяць, паспею, тым больш, што Будзінас, як ён кажа, таксама ідзе на прыём да Сакалова, толькі яму прызначана пазней, але ён падымецца ў прыёмную зараз — і мяне, калі што-якое, падстрахуе.