Тартак (на белорусском языке) - Иван Пташников

Дарога ля iмшары зноў пайшла прамая, i ўперадзе паявiлiся падводы сунулiся ў тумане, як дзве чорныя капы сена.

Нiдзе не чуваць было нi голасу - здавалася, усе паснулi, забыўшыся на ўсё на свеце. Панок падумаў, што на возе калыша i самi лiпнуцца вочы.

Злезшы з мяхоў, ён, сагнуўшыся - балела спiна, - пайшоў ззаду за калясьмi, ступаючы босымi нагамi па мокрай траве. Пачуў, што холадна ў ногi, як усё роўна iдзе ранiцай увосень на лог лавiць каня, а ўжо выпаў iней, пабялiўшы Зурэчча. Усходзiць сонца, у Дальве паляць у печах, i дым з комiнаў падымаецца слупамi ўгару, пасля ападае адтуль на зямлю i сцелецца ля ракi на аселiцах. Цiха, скрыпяць толькi ў вёсцы асверы i вароты - людзi, устаўшы, бяруць ваду... На лагу, у самым кутку, дзе начавалi начлежнiкi, дымiць яшчэ вогнiшча, i ў тумане грукаюць нагамi спутаныя конi.

У плячах зноў забалела, i Панок пачуў, што не можа iсцi: саслабеў.

Учапiўшыся за ляжэйку, ён падскочыў i сеў на мяхi, задыхаючыся.

На калёсах яго схапiў кашаль: пачаў бiць суха i калюча, як рваў што ўсярэдзiне. Горача стала ў грудзях, як ад агню.

Адкашляўшыся, ён доўга сядзеў на мяхах, падпёршы рукой галаву, i глядзеў на дарогу.

Пачарнеў лес; стаў белы, як снег, туман на дарозе. Панiжэлi ўгары над лесам зоркi; ружавела ўперадзе на ўсходзе зара. Цемната пачала радзець, рабiцца шэрай, цярусячыся перад вачыма, як сухi сiвы пыл. Адгукнулiся дразды: пiшчалi ад холаду.

Панок падумаў, што пад ранiцу засне, не ўтрывае: пад ранiцу ён кожны раз засынаў дома, i яго доўга тады будзiла Верка. Будзiла iсцi глядзець нарад да Махоркi пад хату...

Калi ён успомнiў Верку, яго страсанула ўсяго i падвярнула пад грудзi. Пасля цiха ныла ўсярэдзiне, кiдала ў дрыжыкi, i ён нiяк не мог сцiснуць зубоў.

Засынаючы ўжо, ён пачуў, як недзе далёка гудзе, i доўга слухаў, не ведаючы, дзе гэта можа быць. Гудзела роўна i часта: гур... гур... гур... Ацiхала, пасля пачынала зноў, усё роўна як бразгаючы ланцугамi... Так бразгаў дома трактар, iдучы ранiцай з фермы ў Кур'янаўшчыну на поле ля самай хаты - Панок да яго прывык. Трактар iшоў вулiцай ля плота, адно кола вышэй, па самай мяжы, другое - вялiкае задняе кола ў блiскучыя, вышараваныя аб пясок зубы - кацiлася нiжэй, пасярод вулiцы, пакiдаючы пасля сябе чорныя ямкi. За трактарам падскоквалi тры вялiкiя плугi з блiскучымi, як зубы на коле, лемяхамi, затоптваючы ямкi, i беглi дзецi. Калi трактар ехаў ля самай хаты, у вокнах ад вулiцы звiнелi неакiтаваныя шыбы, i ён, Панок, збiраўся тады кожны раз купiць кiту i ўсё не мог нiдзе апытаць. Так i зiмавалi тыя гады неакiтаваныя вокны - абтыкалi сторжкай. Ён падумаў, што i сёлета трэба будзе абтыкаць вокны пакулай - ад вулiцы i ад загумення, адкуль зiмой часта заходзiць вецер i тады выстуджвае хату, як пуню... I пакулы добрай дома няма - трэба, каб Верка адкiнула яе ўвосень, як будзе часаць на грэбнi лён на кужаль. Малы змерзне, калi не агледзець акон. Трэба будзе добра набiць мяленнем падаконнiкi i падняць iх вышэй - закрыць усе нiжнiя шыбы ад ветру...

Калi зноў забразгала недзе блiзка, Панок аж здрыгануўся на возе. Уперадзе, не там, дзе была зара, а правей, на Краснае, мусiць, на шашы, гудзелi без сцiхання машыны. Угледзеўшыся, Панок убачыў, што там мiтусiцца неба: па iм ходзяць белыя палосы.

"Немцы!.." - падумаў ён i глянуў уперад на дарогу. У белым тумане адна ля адной калыхалiся дзве падводы.

- Iва-ан! - клiкнуў ён, пасунуўшыся на возе ўперад. У тым баку, дзе загудзела, высака ўгару паднялiся дзве доўгiя белыя палосы i перабеглi па небе з аднаго боку дарогi на другi. Пасля там зноў забразгала, глуха, як у яме.

- Бо-оган!.. - Панок зноў клiкнуў i, павярнуўшыся, ссунуў ногi ў перадок на самыя аглобнi.

Нiхто не адгукаўся: пайшло толькi па лесе рэха.

"Паснулi... - падумаў Панок i, саскочыўшы з калёс, забег наперад каню. - Падурнелi..."

Уперадзе з-за лесу зноў выскачыла белая паласа - яркая i блiскучая, як са шкла. Зусiм блiзка.

- Бо-оган!.. - крыкнуў Панок яшчэ раз, бегучы ўперад па дарозе, i закашляўся...

На вазах нiхто не спаў - нi Махорка, нi Боганчык; i, забегшы наперад каню, Панок згледзеў, што яны стаяць на дарозе адзiн ля аднаго: i Махорка i Боганчык. Боганчык трымаў за аброць жарабка. Лагчына ў гэтым месцы зусiм высахла, i ад белага пяску пад нагамi было аж вiдна: Панок бачыў усё, што робiцца наперадзе.

Ён здзiвiўся, убачыўшы, што нi Махорка, нi Боганчык не глядзелi ўперад, дзе нядаўна ўскочыла была белая паласа. Яны стаялi, адвярнуўшыся, i было вiдаць нават, як утаропiлiся абодва назад, недзе на iмшару, адкуль нядаўна выехалi. Панок тады адвярнуўся i сам, не дайшоўшы да iх, i глянуў на iмшару...

На iмшары рос нiжэйшы соснiк, i над ёй было вiдаць далей цёмнае на захадзе неба. Далёка, там, дзе яно канчалася, Панок убачыў белую зару, цьмяную, як схаваную за лесам. Над ёй дрыжаў акравак бурага неба; пасля сышоўся, паменшаў, стаў густы i чырвоны.

Панок раптам пачуў, што заiкаецца... Хоча клiкнуць Махорку i не можа...

Пасля яго цiха клiкнуў сам Махорка, як усё роўна не пазнаў:

- Гэта ты, Пан? Там нешта ёсць... - i, як успомнiўшы што, сказаў: - Тут табе i Краснае... Ехаць трэба скарэй на Пунiшча, пакуль не развiднела i цiха на дарозе. Адно цяпер, што можна зрабiць... Ад Дальвы, вiдаць, асталося ўсё, што ў нас на калёсах... Дзе Наста? Не клiч яе. Не трэба, каб вiдзiла...

- Дальва ў тым баку... Якраз будзе на iмшару... - у Панка ляскалi зубы, i ўсяго гнула ў крук, аж балела паяснiца.

- Хто яго ведае, Пан. Не крычы толькi... Вёсак-то ў тым баку другiх няма, але нiхто пэўна не скажа: нi ты, нi я... - Махорка гаварыў неяк зусiм цiха, нiколi ён так не гаварыў. - Дзяцей не будзi. Хай спяць. Вучыць цябе трэба, цi што?

Наста прыйшла наперад сама. Плакала - выцiрала хусткай вочы i глядзела пасля доўга на яе, павесiўшы на руках: шукала, мусiць, сухога месца. Падышоўшы да самых Махоркавых калёс, прашаптала: "А дзеткi ж мае..." - i прыхiнулася спiнай да ляжэйкi. Глядзела, апусцiўшы рукi, на зарыва над iмшарай - не зводзiла вачэй, як чакала чаго.

Пры ёй ацiхлi былi i мужчыны, пасля Махорка сказаў, як сам сабе:

- Што там такое можа быць? Зарыва не зарыва... Зарыва было б чырвонае... А то белае, як днём. Неба, мусiць, пад'яснiлася...

Пачуўшы Махорку, Наста загаласiла, i Панок убачыў, як да яе падскочыў Боганчык. Але Наста не сцiхала.

- Не лезьце да мяне... - адмахнулася яна ад Боганчыка. - А дзеткi ж мае... Хай бы я вас выправiла... А я ж вас сама кiнула... А цi ж мне трэба было ехаць...

- Сцiхнi, Наста... У тым жа баку Людвiнова. З Людвiнова, можа, i вiдаць, калi гэта зарыва. З Дальвы, каб i хацеў, то адгэтуль нiчога не ўвiдзiў бы. Далёка... I Дальва яшчэ ў лагчыне стаiць, помнi...

- Ты хаваеш усё ад мяне, Махорка... I ты, Пан... - павярнулася Наста да яго, Панка. - Дальва ў тым баку... А дзеткi мае...

- Не дзецi, дык мы астанёмся жыць. Не мы - дык дзецi... Не свае чужыя. Нехта астанецца. Усе не згараць... - Махорка выпрастаўся ўвесь, голас у яго стаў сухi, як лучына з печы. - Змарылася ты проста, бабай будучы... I я дзяцiны бацька. Ты думаеш, i мне не балiць? Нiчога з iмi не будзе. З'ездзiм - i вернемся...

(adsbygoogle = window.adsbygoogle || []).push({});