Тры таварышы (на белорусском языке) - Эрих Ремарк

Успыхнула святло. Я на iмгненне заплюшчыў вочы. Пра што ж я думаў толькi што? Пат павярнулася да мяне. Я ўбачыў, што людзi заспяшалiся да дзвярэй.

Пачаўся антракт.

- Ты не хочаш выйсцi? - спытаў я.

Пат пахiтала галавой.

- Дзякуй богу! Я трываць не магу, калi ходзяць i разглядаюць адзiн аднаго, вылупiўшы вочы.

Я пайшоў, каб прынесцi ёй шклянку лiмоннага соку. Буфет быў у аблозе. Дзiўна, што музыка ў многiх узбуджала воўчы апетыт. Гарачыя сасiскi знiкалi як у час галоднага тыфу.

Калi я са шклянкай з'явiўся ў ложы, нейкi тып стаяў за спiнкай крэсла Пат. Яна ажыўлена размаўляла, павярнуўшыся да яго тварам.

- Гэта пан Броер, Роберт, - сказала яна.

"Пан бугай", - падумаў я i з незадавальненнем глянуў на яго. Яна сказала не Робi, а Роберт. Я паставiў шклянку на край ложы, чакаючы, калi ён пойдзе. На iм быў смокiнг казачнага крою. Ён балбатаў пра рэжысуру i не думаў iсцi. Пат павярнулася да мяне.

- Пан Броер пытае, цi не пайсцi нам пасля ў "Каскад"?

- Калi ты хочаш, - сказаў я.

Пан Броер заўважыў, што можна было б патанцаваць. Ён быў ветлiвы i падабаўся мне. Толькi адно было непрыемна: гэтая элегантная лёгкасць, якая, як мне здавалася, была да густу Пат i якой у мяне не было. Раптам я не паверыў сваiм вушам: я пачуў, што ён звяртаўся да Пат на "ты". Хоць магло быць сотнi простых прычын для такiх адносiн, мне закарцела скiнуць яго ў аркестровую яму.

Празвiнеў званок. Музыканты пачалi настройваць iнструменты. Скрыпкi выдавалi iмклiвыя мяккiя гукi...

- Значыць, дамовiлiся: сустракаемся каля выхаду, - сказаў Броер i нарэшце пайшоў.

- Што гэта за бусел? - спытаў я.

- Даражэнькi, -адказала Пат, -лепш слухай музыку.

"Каскад", - падумаў я i ў думках пералiчыў грошы. - Заклятая абдзiралаўка!"

Я iшоў у змрочным падазрэннi. У дадатак да звягi фраў Залеўскi мне яшчэ не хапала гэтага Броера. Ён ужо чакаў нас каля дзвярэй.

Я хацеў спынiць таксi.

- Не трэба, - сказаў Броер. - У маёй машыне месца хопiць.

- Добра, - сказаў я.

Было б смешна не згадзiцца з iм. Але мяне гэта ўсё роўна злавала.

Пат ведала машыну Броера. Гэта быў вялiзны "пакард", якi стаяў на плошчы каля тэатра.

Пат адразу накiравалася да яго.

- Ён перафарбаваны, - сказала яна, спынiўшыся.

- Так, перафарбаваў у шэры колер, - адказаў Броер. - Так лепш?

- Шмат лепш.

Броер звярнуўся да мяне:

- А вам падабаецца новы колер?

- Я не ведаю, якi быў раней.

- Чорны.

- Чорны глядзiцца выдатна.

- Вядома. Але ж хочацца разнастайнасцi. Ну, да восенi будзе новая машына.

Мы паехалi ў "Каскад". Гэта быў шыкоўны рэстаран, дзе iграў выдатны аркестр i можна было патанцаваць.

- Здаецца, няма месцаў, - радасна сказаў я, калi мы падышлi да дзвярэй.

- Шкада, - сказала Пат.

- А, гэта мы ўладзiм, - заявiў Броер i павёў перагаворы з адмiнiстратарам. Вiдаць, яго тут добра ведалi, бо, сапраўды, нам падставiлi столiк i крэслы, i праз некалькi хвiлiн мы сядзелi ў лепшым месцы залы, адкуль можна было бачыць усю пляцоўку для танцаў. Аркестр iграў танга. Пат нахiлiлася над бар'ерам.

- Ах, я так даўно не танцавала.

Броер падхапiўся.

- Патанцуем?

Палаючымi вачыма яна зiрнула на мяне.

- Я тым часам зраблю заказ, - сказаў я.

- Добра.

Танга зацягнулася. Пат, танцуючы, час ад часу пазiрала на мяне i ўсмiхалася. Я ў адказ кiваў галавой, але адчуваў сябе не вельмi ўтульна. Яна выглядала цудоўна i выдатна танцавала. На жаль, i Броер танцаваў добра, i яны ўдала пасавалi адно аднаму. Здавалася, яны танцуюць так ужо не ўпершыню. Я заказаў сабе двайную порцыю рому. Яны вярнулiся. Броер вiтаўся са знаёмымi, i я на хвiлiнку застаўся з Пат сам-насам.

- Цi даўно ты знаёмая з гэтым хлопчыкам? - спытаў я.

- Ужо даўно. А што?

- Так проста. Ты часта бывала з iм тут?

Яна глянула на мяне.

- Я ўжо не памятаю, Робi.

- Ну, гэта запамiнаецца, - сказаў я ўпарта, хоць ужо i ведаў, што яна хацела сказаць.

Яна заматала галавой i засмяялася. У гэты момант я любiў яе без памяцi. Яна хацела паказаць: што было, тое сплыло. Мяне ж штосьцi тачыла, ад чаго мне самому было смешна, але пазбавiцца ад гэтага я не мог. Я паставiў чарку на стол.

- Ты можаш спакойна прызнацца. Што тут такога?

Яна зноў зiрнула на мяне.

- Цi ты думаеш, калi б што ў нас было, мы паехалi б разам сюды? - спытала яна.

- Не, - сказаў я, прысаромлены.

Аркестр зноў пачаў iграць. Падышоў Броер.

- Блюз, - сказаў ён мне. - Цудоўна. Можа, вы патанцуеце?

- Не! - адказаў я.

- Шкада.

- А ты паспрабуй, Робi, - сказала Пат.

- Лепей не варта.

- Але чаму? - спытаў Броер.

- Я проста не аматар, - адказаў я не вельмi ветлiва. - Ды i ненавучаны. Часу не было. А вы спакойна танцуйце, я знайду сабе забаву тут.

Пат завагалася.

- Што ты, Пат... - сказаў я. - Ты ж так любiш.

- Люблю... але ты сапраўды не засумуеш?

- Анi! - Я паказаў на чарку. - Таксама своеасаблiвы танец.

Яны пайшлi. Я даў знак кельнеру i дапiў чарку. Потым я сядзеў у адзiноце за сталом i лiчыў салёныя мiндалiны. Цень фраў Залеўскi не адступаў ад мяне.

Броер запрасiў да стала некалькi чалавек - дзвюх сiмпатычных жанчын i маладзейшага мужчыну з маленькай лысай галавой. А потым падышоў яшчэ чацвёрты. Усе яны былi легкаважныя, як корак, далiкатныя i ўпэўненыя ў сабе. Пат ведала ўсiх чацвярых.

Я адчуваў сябе пнём. Да гэтага разу мы бывалi з Пат толькi ўдваiх. Цяпер я ўпершыню сустрэўся з людзьмi, з якiмi яна была знаёмая раней. Я не ведаў, пра што з iмi. гаварыць. Яны рухалiся лёгка i нязмушана, яны з'явiлiся з таго жыцця, дзе ўсё iшло гладка, дзе мы не бачылi таго, чаго не хацелi бачыць, яны з'явiлiся з iншага свету. Калi б я быў адзiн альбо з Ленцам цi Кёстэрам, мяне гэта зусiм не трывожыла б, мне было б усё роўна. Але ж тут была Пат, Пат ведала iх, i таму ўсё атрымлiвалася наперакасяк, гэта гняло мяне i вымушала параўноўваць сябе з iмi.

Броер прапанаваў пайсцi ў iншы рэстаран.

- Робi, - сказала Пат, калi мы выходзiлi, - цi не лепш нам пайсцi дадому?

- Не, - сказаў я. - Навошта?

- Табе ж сумна...

- Анiколечкi. Чаму мне павiнна быць сумна? Наадварот! А табе ж гэта прыносiць задавальненне.

Яна глянула на мяне, але нiчога не сказала.

Я пачаў пiць. Не так, як дагэтуль, а па-сапраўднаму. Лысы зацiкавiўся. Ён спытаў, што я п'ю. Я сказаў, што ром.

- Грог? - спытаў ён.

- Не, ром, - сказаў я.

Ён пакаштаваў i папярхнуўся.

- Лiха яго, - сказаў ён з павагай, - трэба мець загартоўку.

Цяпер мной зацiкавiлiся i жанчыны. Пат i Броер танцавалi ў гэты час. Пат пазiрала ў наш бок. Я больш не глядзеў на яе. Я разумеў, што раблю не тое, але на мяне раптам найшло. Мяне злавала цiкаўнасць астатнiх, як я п'ю. У мяне не было жадання выстаўляцца перад iмi, нiбы школьнiк. Я ўстаў i пайшоў да стойкi бара. Пат здалася мне зусiм чужой. Няхай яна коцiцца да д'ябла, разам са сваiмi знаёмымi! Яны ёй кампанiя! Не, не кампанiя! Кампанiя!

Лысы далучыўся да мяне. Мы выпiлi з барменам па чарцы расейскай гарэлкi. Бармены - заўсёды падтрымка. З iмi можна паразумецца без слоў у любым кутку свету. Гэты бармен таксама аказаўся сваiм чалавекам. А лысы - слабак. Яму хацелася выгаварыцца. Нейкая Фiфi не давала яму спакою. Але гэта хутка прайшло. Ён расказаў мне, што Броер шмат гадоў закаханы ў Пат.

- Праўда? - спытаў я.

Ён захiхiкаў. Яшчэ адной порцыяй алкаголю я прымусiў яго змоўкнуць. Але тое, што ён сказаў, засела. Я злаваўся, што трапiў у такое становiшча. Я злаваўся, што мне гэта не абыякава. I я злаваўся яшчэ, што не меў рашучасцi стукнуць кулаком па стале. Я адчуваў, што ўсярэдзiне ў мяне варушыцца халодная злосць з жаданнем разбураць. Але яна была накiравана не супраць iншых, а супроць самога сябе.

Лысы скора ўжо не варочаў языком. Потым знiк. Я застаўся сядзець. Раптам я адчуў, што да майго пляча прыцiснулiся моцныя пругкiя грудзi. Яны належалi адной з жанчын, якiх прывёў Броер. Яна села шчыльна каля мяне. Касаватыя шэра-зялёныя вочы паволi абмацвалi мяне. Гэта быў позiрк, пасля якога словы былi лiшнiя, - патрабавалiся дзеяннi.

- Цудоўна - умець так пiць, - сказала яна праз хвiлiну.

Я маўчаў. Яна працягнула руку, каб узяць маю чарку. Рука была падобная да яшчаркi, у блiскучых пярсцёнках, сухая i жылаватая. Яна рухалася вельмi павольна, як паўзла. Я ведаў, што будзе. "З табой я хутка спраўлюся, - падумаў я. - Ты бачыш, што я злуюся, i недаацэньваеш мяне. Але ты памыляешся. З жанчынамi я спраўляюся, а вось з каханнем - нiяк. Безнадзейнасць - вось што выклiкае сум".

Жанчына пачала гаварыць. У яе быў ломкi, нiбы шкляны, голас. Я заўважыў, што Пат глядзiць на нас. Мяне гэта не трывожыла. Мяне не трывожыла i жанчына побач. У мяне было адчуванне, быццам я лячу ў слiзкую продань. Я не думаў пра Броера i яго кампанiю. Я не думаў нават пра Пат. Я думаў пра змрочную тайну: чаму рэчаiснасць абуджае жаданнi, ды не можа iх задаволiць; чаму каханне пачынаецца ў чалавеку, але нiколi ў iм не канчаецца; i чаму ўсё можа быць: чалавек, каханне, шчасце, жыццё... I чаму гэтага нейкiм жудасным чынам заўсёды не хапае i яго ўсё меней, чым больш сабе ўяўляеш. Я таксама зiрнуў на Пат. Вось яна iдзе ў сваёй срэбнай сукенцы, маладая i прыгожая, яркае полымя жыцця, я кахаў яе, i калi я гаварыў ёй: "Iдзi да мяне!", яна прыходзiла, i нiчога нам не перашкаджала, i мы маглi быць у такой блiзкасцi, у якой могуць быць толькi людзi... I ўсё-такi часам усё неяк загадкава зацянялася i прыносiла пакуты. Я не мог вызвалiць яе з палону рэчаў, не мог вырваць з жыццёвага кола, якое было над намi i ў нас, навязваючы нам свае законы, сваё дыханне i свой тлен, сумнiцельны бляск сучаснасцi, якая ўвесь час абрынаецца ў нiкуды, ззяючыя iлюзii пачуцця, якое, уладарачы, зноў ператвараецца ў страту. I нiяк гэтага не стрымаць, нiколi! Не разарваць бразготлiвы ланцуг часу, не ператварыць няспыннасць у спакой, пошукi ў цiшыню, падзенне ў раўнавагу. Я не мог вырваць яе нават з выпадковасцi, з таго, што было раней, да нашага знаёмства, з тысяч думак, успамiнаў, з таго, што яе сфармавала, пакуль з'явiўся я, нават з гэтай кампанii я не мог вырваць яе.