Кветкi самотнай князёўны (на белорусском языке) - Лидия Адамович

- Нiякi чалавек яе не выратуе, акрамя яе самой, - заключыў Дуброўскi. Але ўжо позна...

- Яны шукаюць жалезны кубак, якi знiшчыць Чорную здань, - пасля нядоўгага маўчання сказала Маруся. - Але, нягледзячы на ўсё, тайна, вiдаць, не ў самiм кубку. А разгадка - у апошнiх радках падання: "Вы мудры чалавек, князь, сказаў стары, - вы зразумееце i ўбачыце, што знаходзiцца ўнутры прыгожага кубка..." Зразумееце - калi ўбачыце! Ён паглядзеў i зразумеў. Унутры была пустата! Смерць Чорнай зданi ў разуменнi чалавекам таго, што пад прыгожым тварам часта схавана пустая душа!..

- Я заўсёды цанiў у жанчынах мудрасць, - з павагай сказаў Дуброўскi, гледзячы на Марусю.

Ён працягнуў руку да яе валасоў, але Маруся адхiлiлася i прадоўжыла:

- Бабка Саша мне расказвала, што ёсць людзi з мёртвай i жывою душою. Душа жывая ажыўляе чалавека, надзяляе талентамi, iмкненнем да прыгожага, да Бога... Чалавек з мёртваю душою прыпадабняецца да жывёлы: працуе, есць, спiць. Таму мёртвыя душы, як кампенсацыю, часта атрымлiваюць прыгожыя постацi. У старажытных жыдоўскiх рукапiсах знаходзяцца запiсы аб тым, што Iсус не быў прыгожы, але твар яго свяцiўся дабрынёю i ўсiм ён здаваўся самым прыгожым на свеце...

- Вы - цудоўны чалавек, - сказаў Дуброўскi, усмiхнуўшыся. - Ведаеце, калi мы яшчэ працавалi ў "Менскбудпраекце", неяк разам з паперамi вы аддалi мне чарнавiк нейкага пiсьма...

Вусны ў Марусi перасохлi ад нечаканасцi: няўжо пiсьмо да Анатоля, але ж яна яму не пiсала?!.

- Пiсьмо Дарыны да Вiтаўта, - цёплыя, арэхавага колеру вочы Дуброўскага глядзелi на яе з зацiкаўленасцю. - Я ведаў гэтую гiсторыю кахання. А вас яна, напэўна, моцна ўразiла, калi пiсьмо гэта вы напiсалi на адваротным баку праекта...

- Студэнцкая звычка, - засмяялася Маруся, - студэнцкая звычка пiсаць у канспектах пiсьмы!

- Вы марылi пра рамантычнае каханне, уяўлялi сябе ў мiнулым князёўнай? твар Дуброўскага асвятлiла па-сяброўску шчырая ўсмешка.

- Не, - суха адказала Маруся. - Я не рамантык i рамантыкаў не люблю!

- Таму, што самi пакутавалi ад няздзейсненых мараў?

- Вы памыляецеся, - цвёрда адказала Маруся.

- Можа, i так, - пагадзiўся Дуброўскi. - Але я хацеў бы пачуць з вашых вуснаў пiсьмо Дарыны да Вiтаўта. Прачытайце мне яго сёння вечарам, у маёнтку. Я буду чакаць вас у адзiнаццаць гадзiн, - ён дакрануўся да рукi Марусi.

- Добра, - адказала яна i пайшла ад яго.

- Усе ў кучу, у кучу! - смяяўся Мiкола. - Аленка, наразай хлеб, а я сала. Гурочкi салёныя парэжа, раскладзе Галя! Дзяўчаткi, спрытней! Антось, ты паклiкаў Вайдаша?

- Я схаджу! - усхапiлася Галя.

- Сядзi! - сурова глянуў на яе Анатоль. - Антось пойдзе!

Галя скрывiлася, цяжка ўздыхнула i пачала наразаць гуркi.

- Мiкола, ты нарваў зялёнай цыбулi ў бацькi? - папытаўся Анатоль у хлопца. - I каб сёння ж iшоў да бацькi касiць сена!

- Я ж у паходзе! - заявiў той.

- У лагеры застаёмся я i Антось, - цвёрда вымавiў Анатоль, - Галя дапамагае сваёй мацi, Аленка - бабцы Сашы. Усе павiнны быць занятыя. Пасля абеду я iду па экскаватар, я i Антось... Вы ж усе заявiцеся да маёнтка, калi дапаможаце людзям. Турысты павiнны не толькi выконваць нарматывы кiламетражу, любавацца прыродаю, але i прыносiць карысць!

- Малайчына! - засмяялася Аленка. - Сапраўдны кiраўнiк паходу!

Яна працягнула яму кубак з квасам i азiрнулася. Да iх накiроўваўся Дуброўскi з Антосем.

- Невыпадкова нашы маршруты перакрыжоўваюцца! - гарэзлiва засмяяўся Дуброўскi, прывiтаўшыся з усiмi. - Няйнакш, хлопцы, мы адно i тое шукаем... Што вас прывяло ў Вiшаньку?

Ён прысеў на траву. Галя па-свойску прымасцiлася побач i падала яму акраец хлеба.

- Блакiтны пакойчык шукаем, - сказаў Мiкола, - кубак жалезны. Здаецца, на падзямелле натрапiлi. Там вялiкi завал, але мы крыху пакапаем, палазiм...

- На даследаваннi патрэбны дазвол, - адказаў Дуброўскi, - па падзямеллях лазiць небяспечна...

- А хто будзе ведаць? - весела адзначыў Мiкола.

- Зямля належыць мне, - нечакана папярэдзiў Дуброўскi. - Мой маёнтак злучаецца падземным ходам з гэтым маёнткам, дарэчы, з рэшткамi так званага маёнтка Дарыны, якi знаходзiцца на маёй зямлi...

- Ну i капiталiст! - узлаваўся Анатоль. - Няўжо ж вы не дазволiце маiм хлопцам палазiць па падзямеллi, хiба што самi там скарб шукаеце?

- Гэта небяспечна, паўтараю! - строга адказаў Дуброўскi. - А скарбаў тут нiякiх няма. Будуецца дзiцячы санаторый, зямля добраўпарадкоўваецца для дзiцячых пляцовак, аднаўляецца храм, якi быў пабудаваны на сродкi маiх родзiчаў. Таму не пажадана, каб тут праводзiлiся нейкiя iншыя работы.

- Ваш санаторый толькi для адводу вачэй, - скрывiўся Анатоль, - а самi камерцыяй займаецеся! Не веру я ў вашу мiласэрнасць, кожны заднюю думку мае сябе хоча праславiць!

- Ды як ты можаш? - падхапiўся Антось. Ягоныя сiнiя вочы спахмурнелi, твар залiўся чырванню. - Па сабе раўняеш? Пустаслоў: "мацi шкадую, мацi шкадую", а як адпачынак атрымаў - у паход пайшоў! Галя яшчэ жонкай не стала, а яе ў вёску да сваёй мацi прэш, каб дапамагала, рабыню знайшоў! А ты, - ткнуў пальцам у дзяўчыну, - бегаеш за iм, як дурнiца!

Галя аж выпусцiла гурок з рукi. Дуброўскi падняўся, падзякаваў за абед. Аленка дагнала яго, запынiла сярод высокай няскошанай травы.

- Прабачце, калi ласка, маiм сябрам! - сказала з хваляваннем.

Да iх спяшалiся астатнiя, акрамя Анатоля. Дуброўскi, агледзеўшы ўсiх, усмiхнуўся:

- Я не крыўдую. Усю гiсторыю чалавецтва суправаджае зайздрасць. Дурнi зайздросцяць разумным, а гультаi - багатым.

- А што ж я табе параю, донечка? - з мяккай, прыветнай усмешкай адказала бабка Саша, гледзячы на Галю. - Адзiн цябе бярэ, другi не бярэ, але замуж не раiць... Можа, сам хоча цябе ўзяць?

Бабка сыпанула куранятам жменю проса. Цёмныя, загарэлыя ногi з пакручанымi пальцамi грэлiся ў жоўтым гарачым пяску. На каленях у бабкi ляжаў шэры каток. Галя нецярплiва церабiла падол спаднiцы.

- А мо паварожыце? - папыталася ў бабкi.

- Спалiла я свае карты, - адмахнулася тая. - Хто варожыць, той у пекла трапляе, - паправiла касынку. - А ты, Галечка, ужо з мацi работу справiла? Не пойдзеш у лес, там нешта капаюць хлопцы рыдлёўкамi?

- Няхай сабе капаюць! - надзьмула вусны Галя. - Вайдаш экскаватар забаранiў... А я з Анатолем пасварылася, бо той Вайдаша аблаяў. Аленка яму рубашкi ў палатку занясе, як сена ваша з Марусяй зграбуць...

- Дык Маруся ўжо дома, - паведамiла бабка, - спiць, бо вечарам, сказала, некуды пойдзе...

- Да Анатоля, куды ж яшчэ! - раззлавалася Галя i нервова сарвала зялёны сцеблiк травы. - Ну, не! Я таксама надвячоркам да палатак пайду, вось i сустрэнемся!

Галя яшчэ крышку пастаяла, а потым, сказаўшы бабцы "дабранач", выйшла на вулiцу. Ля варот Мiколавай хаты ўбачыла Аленку.

- Галя, пайшлi ў госцi да свёкра майго! - гарэзлiва паклiкала Аленка i адчынiла дзверцы.

Галя ўбегла следам.

- А якiя яблыкi ў свёкра! - смяялася Аленка. - А дзе ж ён сам?

На парог выйшаў гаспадар.

- Добры дзень, дзядзька! - павiталiся дзяўчаты.

- Добры, добры! - закiваў той галавою. - А я пазнаў вас, памятаю, як зiмою па яблыкi прыходзiлi квашаныя...

- А цяпер вось па свежыя прыйшлi! - засмяялася Аленка.

Дзядзька Адась запрасiў гасцей у хату. Паставiў на стол мiску з мёдам.

- Вось гэта смаката! - аблiзнулася Аленка, набiраючы поўную лыжку. - А дзе ж ваш Мiкола?

- От, дзеўкi! - матнуў галавою дзядзька, прысеў з iмi побач. - Ану прызнавайцеся, каторая ў майго Мiколу закахалася?

- Ды вось я! - трасянула валасамi Аленка. - Добрая буду нявестка? Давайце вам грады папалю, пагледзiце, цi спрытная!

- Ды я i так бачу, што спрытная, - адказаў дзядзька. - Лаўлю на слове! Ану пайшлi, цыбулю мне выпалеш!

Аленка ўсхапiлася, пацягнула за сабою Галю. Тая адмахнулася. Ужо на парозе Аленка пачула, як Галя шэпча дзядзьку Адасю:

- Няхай яна паполе, а я раскажу вам пра сваё гора. Вы ж чалавек мудры, парайце! Ёсць у мяне два хлопцы... Толькi не кажыце нiкому, Анатоль i Вайдаш... Дык вось...

Аленка, пацiснуўшы плячыма, выйшла з хаты i пайшла ў агарод.

За рэчкаю, на ўзгорку, падымаўся, уставаў з руiн, палеглых камянёў i смецця, стары панскi маёнтак. Ахутаны туманам i змрокам, таямнiча i велiчна маўчаў. На небе загаралiся зоркi. Спявалi залiвiста i галасiста салаўi. За маёнткам высокай сцяною чарнеў лес.

Маруся прысела на валун ля сцяны маёнтка. Дуброўскага яшчэ не было. Але раптам яна пачула крокi, азiрнулася - ён выходзiў з аднаго з пакояў на першым паверсе. Падышоў, прывiтаўся. Яна адказала.

- Натамiлiся сёння на Мартынавым грудзе? - самотна сказаў ён. - А цi расказала бабка Саша, чаму груд Мартынавым завецца?

- А вы не ведаеце? - усмiхнулася Маруся. - Напэўна, самы першы i даведалiся - дзед Уладыморык расказаў!

- Я хачу, каб мне расказалi вы, - папрасiў Дуброўскi, - я хачу чуць ваш голас...

Ён падаў ёй букет палявых кветак i сказаў:

- Зберажыце яго. Сёння дваццаць сёмага лiпеня, Сцяпанаў дзень. Кветкi, сабраныя ў гэты дзень, маюць цудадзейную сiлу аберагаць ад хвароб, сурокаў i злых духаў...

- Вы верыце ў гэта? - узняла бровы Маруся.

- Як i ў паданне пра Мартынаў груд, - цiха мовiў Дуброўскi i сеў насупраць Марусi. - Я хачу бачыць вашы вочы i слухаць вас...