Прароцтвы Розы Герцыковiч (на белорусском языке) - Владимир Орлов

Сярод тых, каго ейны палёт уразiў, я перадусiм згадваю яшчэ адну нашую суседку - Розу Саламонаўну Герцыковiч, якая часта заходзiла да маёй мамы паскардзiцца, што яе нявестка, жонка цёткiрозiнага сына Фiмы, "пагульвае" i якая ўпарта клiкала мяне ня Вовам, а Бобам.

Цяпер лiтаральна зь неба звалiлася новая тэма.

Тоўстая, як дзьве цi нават дзьве з паловаю мамы, цётка Роза Герцыковiч не любiла размаўляць стоячы i велiчна апускалася на нашую зялёную канапу, што пад раптоўным цяжарам скурчвалася i жаласна енчыла, быццам жывое стварэньне.

Выгодна ўладкаваўшыся, Фiмава мацi бралася апавядаць неверагодныя рэчы. Яна чула, што неўзабаве ў космас запусьцяць спадарожнiк з мухамi, камарамi, прусакамi й блышчыцамi. На гэта мама зазначала, што прусакоў i блышчыцаў у нас, дзякуй богу, няма. Закрыўшы на нетактоўную заўвагу вушы, цётка Роза Герцыковiч распрацоўвала касьмiчнае радовiшча далей. Паводле яе словаў, усьлед за жамярой у мiжплянэтную прастору стартане спадарожнiк з катамi, потым, як яна казала, "зафугуюць" казу.

Я нясьмела цiкавiўся пра акварыюмных рыбак. "Вада расплюхаецца", адмахвалася суседка i пасьля казы прадракала палёт карове.

У ейных словах я адчуваў пэўную супярэчнасьць, бо - калi выводзiць на арбiту ўсiх па парадку - пачаць лягiчна было б ня з Лайкi, а сапраўды з мухаў цi нават зь мiкробаў. Але суседку гэткiя тонкасьцi не бянтэжылi, i яна прадказвала, што сьледам за каровамi ў космас пачнуць "фугаваць" крымiнальнiкаў.

Цётка Роза ня ведала, што празь некалькi гадоў Фiма ў адзiн нешчасьлiвы вечар засьпее жонку з палюбоўнiкам i зарэжа нявернiцу кухонным нажом, а таму не ўтаймоўвала сваёй фантазii й сьцьвярджала, што над крымiнальнiкамi ў космасе будуць ставiць разнастайныя экспэрымэнты: кармiць адной кукурузаю цi адным часныком з цукрам, высьвятляць, колькi дзён чалавек вытрымае бязь ежы i колькi без вады; алкашоў будуць нiбыта трымаць на адной гарэлцы, а гвалтаўнiкоў - падвешваць у касьмiчных караблях за яйцы.

Змрочнае суседчына ўяўленьне шырока распроствала крылы, i наступнага дня на дадатак да ранейшых жудасьцяў мы даведвалiся, што касьмiчныя спадарожнiкi з крымiнальнiкамi стануцца мiшэнямi для савецкiх лётчыкаў альбо што яна, цётка Роза Герцыковiч, напiша куды сьлед, каб да крымiнальнiкаў дзеля нейкiх незразумелых мне дасьледаваньняў запусьцiлi ейную нявестку.

На жаль цi на шчасьце, натхнёныя прароцтвы Фiмавай мацi ня спраўдзiлiся. За Лайкай у космас паляцелi ня мухi цi козы, а Белка й Стрэлка. ("I доўга брахалi сабакi Над нашай савецкай зямлёй..." - напiша вядомы дзiцячы паэт.) Катоў, кароў i злачынцаў таксама абмiнулi i на арбiту адразу закiнулi проста чалавека.

Аднойчы на некаторых дамах нашае цiхае вулiцы памянялi шыльдачкi з назваю. Цяпер i наш дом, i школа, дзе я вучыўся ў першай клясе, стаялi, як казала настаўнiца, на вулiцы першага савецкага касманаўта, i таму мы павiнны былi ганарыцца i быць дастойнымi.

Можа, з тае прычыны, што выразаны з часопiсу "Огонёк" Лайчын фотапартрэт па-ранейшаму вiсеў у мяне над ложкам, несправядлiвасьць настаўнiчыных слоў успрымалася асаблiва абвострана. Я атрымаў першы ўрок афiцыйнае хлусьнi. Усе цудоўна ведалi, што першым касманаўтам была Лайка.

(Паколькi кантрапунктам у нас iдзе тэма зайздрасьцi, заўважу, што, думаючы пра Юрыя Гагарына, я не знаходзiў у душы нi драбочка згаданага пачуцьця. Праз тое самае я чуў глыбокую чалавечую сымпатыю да цёткi Розы Герцыковiч. Ейныя прысьвечаныя касманаўтыцы аповеды неабвержна сьведчылi, што суседка таксама анiразу не пазайздросьцiла захмарнаму герою i нiколi не пажадала ягонай долi ўлюбёнцу Фiму.)

Улетку ў мяне зьявiлiся дадатковыя аргумэнты: ад свайго стрыечнага дзеда, а мамiнага роднага дзядзькi Грышы я даведаўся, што Гагарын ня быў першым касманаўтам i сярод людзей.

Папярэднi раз дзед Грыша пераведваў родную вёску, калi ня быў мне нiякiм дзедам, бо мяне яшчэ не iснавала на сьвеце, а мой тата жыў ня з мамаю, а зь першай жонкаю, бо тая пакуль не хварэла на невылечную сухотку. Дарослыя казалi, што дзед Грыша "засакрэчаны", i, каб пераканацца ў гэтым, досыць было ўбачыць пасылкi, якiя ён прысылаў нам з Масквы перад кожным новым годам. Уходаўшы тую таўшчэзную чырвоную рыбiну зь вясёлкавым пералiвам на зрэзе, я цэлы месяц не ўспамiнаў пра кiлек, а буйныя разынкi ў першаклясным шакалядзе побач з абсыпанымi цукрам крамнымi "падушачкамi" выглядалi прывiтаньнем зь iншае плянэты, якая ў сваiм разьвiцьцi апярэдзiла нашую не на стагодзьдзе, а назаўсёды.

Дзед Грыша быў абсалютна лысы, i я любiў спотайку разглядваць ягоную сьпярэшчаную сiнiмi, чырвонымi й зялёнымi жылкамi кавунаватую галаву, якая моцна выдавала на глёбус. Сваякi сьцьвярджалi, нiбыта пра сваю маскоўскую працу дзед не прамовiць нi слова i на Страшным судзе. У памяць урэзалася, як сувора зiрнуў ён на маю цётку, а сваю пляменьнiцу Вольгу, калi тая, пачуўшы з радыё папулярнае тады абяцаньне дагнаць i перагнаць Амэрыку, пацьвердзiла, што так, дагонiм, бо босым бегчы лягчэй. Аднак я добра запомнiў i тое, як перад бабуляй Аўгiньняй дзед аднойчы крышку рассакрэцiўся, паведамiўшы, што мае справы зь нябеснай канцылярыяй.

Другi раз дзед Грыша рассакрэцiўся перада мною, калi, паслухаўшы радыёперадачу пра Гагарына, раптам хапянуў бяз закусi шклянку двойчы перагнанай бабулiнай самагонкi i прыцiшана сказаў - праўдзiвей не сказаў, а ўсхлiпнуў: "Эх, Воўка, колькi рабят да Гагарына на запусках папалiлi..." i дадаў яшчэ некалькi словаў, якiя мяне вучылi не казаць нiколi.

Я перажыў iмгненьне, якое называюць момантам iсьцiны. Маёй дзiцячай душы адкрылася, што сьлёзы на дзедавых, таксама лысых, амаль бязь веек, вачах накруцiлiся не ад магутнага бабулiнага самагону, а ад таго, што дзед ня толькi ведаў тых "рабят", але й сам - страшна падумаць - палiў iх...

Зьлякаўшыся сваёй шчырасьцi, дзед Грыша папрасiў мяне забыць пачутае, iначай яго могуць выгнаць з працы, а то й пасадзiць у турму. Я хацеў i надалей атрымлiваць перад Новым годам маскоўскiя пасылкi, а таму даў "чэснае акцябрацкае" i падмацаваў яго тым, што перахрысьцiўся, як вучыла бабуля, на абраз Мiколы-цудатворцы.

Пасылкi з прысмакамi прыходзiлi яшчэ гадоў пяць. Вярнуўшыся зь дзедавых хаўтураў у вёску, цётка Вольга абвясьцiла, што на памiнкi прывезьлi аднекуль два аўтобусы генэралаў.

Нi тады, нi пазьней, калi лёталi Быкоўскi зь Церашковай, i цётка Роза Герцыковiч, апавядаючы, што iх запусьцiлi дзеля касьмiчнага размнажэньня, абяцала абавязковае нараджэньне ўродцаў, я так i не адчуў анiякай ахвоты хоць на момант зрабiцца касманаўтам. Тым ня менш, папусьцiўшыся агульнаму псыхозу, пасьля палёту першага шматмясцовага карабля, я напiсаў свой першы вершаваны твор:

Мчится тройка, мчится быстро

В корабле "Восход",

И ведет его уверенно

Капитан вперед,

Там инженер-полковник,

Врач, ученый,

Отчизны верные сыны.

Вокруг земного шара

Вперед летят они.

Потым я даведаюся, што некалькi вядомых замежных палiтыкаў, у тым лiку i адзiн былы амэрыканскi прэзыдэнт, увогуле ня верылi ў рэальнасьць некаторых касьмiчных караблёў з сэрыi "Ўзыход", успрымаючы iх як звычайную iдэалягiчную туфту.

Неўзабаве па палёце трохпiлотнага "Ўзыходу" Фiма Герцыковiч i зарэзаў жонку. Вiдаць, ад перажываньняў бiялягiчны мэханiзм, ад якога залежала паўната цёткi Розы, пачаў нарошчваць ейныя кiляграмы з катастрафiчнай хуткасьцю. З такiм самым эфэктам, як яна, на нашую гаротную канапу, мог, напэўна сесьцi сам прывакзальны жалезны Ленiн. Карацей, канапе, нягледзячы на маштабныя посьпехi СССР у асваеньнi космасу, надыйшоў гамон, а на новую ў бацькоў бракавала грошай.

Калi ў часе выпрабаваньня цяжкагрузнага карабля "Саюз" загiнуў касманаўт Камароў, цётка Роза Герцыковiч да нас ужо не завiтала. Яна не чытала гiсторыка Фэрнана Брадэля, якi аднойчы сфармуляў свой славуты пастулят, паводле якога "калi габрэi прыяжджаюць у нейкую краiну, гэта адзначае, што жыцьцё там iдзе добра альбо пойдзе лепей, а калi ад'яжджаюць, - што яно iдзе дрэнна альбо зьменiцца на горшае". Фiмава мацi проста дачакалася сына з турмы i зьехала зь iм у Iзраiль.

Маёй цётцы Вользе, той самай, што некалi афарыстычна выказалася наконт нашага бегу навыперадкi з Амэрыкай, не было куды зьяжджаць, i яна воляй-няволяй мусiла заняць нейкае месца ва ўсесаюзных шматмесяцавых размовах аб лёсе касманаўта Камарова.

Лёталi чуткi, што камандзiр "Саюзу" не загiнуў пры пасадцы, а толькi пакалечыўся. Адны бачылi людзей, што на ўласныя вочы бачылi, як Камароў прызямлiўся на полi пад Новасiбiрскам, вылез з кабiны i папрасiў пiва. Другiя бажылiся, быццам чулi тое самае праз "варожы голас"...

Я быў пэўны, што падзея гэткага сумеру не абмiне на яе гiстарычнай радзiме i носьбiтку старажытнага й слаўнага полацкага прозьвiшча Герцыковiч. Мне ўяўлялiся смуглявыя жыхары бэтлеемскiх ваколiцаў (зрэшты, вельмi падобныя да нашых нядаўнiх суседзяў), якiя чуюць з алейных цёткiрозiных вуснаў, што калi Камароў i ацалеў, дык яго ўсё адно зловяць i заб'юць альбо, у лепшым разе, назаўсёды куды-небудзь заканапацяць, каб нiхто не падумаў, што савецкiя газэты, радыё i тэлебачаньне схлусiлi савецкаму народу.