Тартак (на белорусском языке) - Иван Пташников

"Што ж гэта... Што ён гаворыць? Кiнуць матку?"

- Таня... З Карчаватак тады пойдзем... калi хочаш... Яшчэ дагонiм усiх. А матка будзе з нашымi, я ж кажу...

- Налiха яно мне куды iсцi... - Таня i сама не ведала, як у яе гэта зляцела з языка.

Ён быў сцiх, паглядзеў на яе спадылба вялiкiмi вачыма i закрычаў пасля зноў, паказваючы рукой за раку на могiлкi:

- Чуеш?

Таню адпусцiла злосць. Захацелася плакаць.

- Дацямна яшчэ будзем аж за Дзвiнасой... Таня...

Пасля ёй ужо здавалася, што Юзюк нiчога не гаворыць, толькi клiча: Таня... Таня... Нiхто такiм голасам яе нiколi не зваў...

Сцiхла раптам у Сушкаве стралянiна; было яшчэ чуваць, як па лесе iдуць адгалоскi. Бiла нагамi кабыла, соп, змарыўшыся, Юзюк. Пасля, адвярнуўшыся ад хамута, ён каторы ўжо раз як шапнуў усё роўна:

- Таня...

Яна больш не падымала на яго вачэй: баялася.

Ён маўчаў, стоячы ля аглабнi пад самай паветкай, i не кратаўся, мусiць, глядзеў на яе, Таню, спадылба.

У вёсцы было цiха. За ракой, дзе нядаўна стралялi, кiгiкала, як шалёная, кнiгаўка, i за гумном, у сасоннiку, ляскаталi па карэннi калёсы.

Бiла аб зямлю падковамi кабыла, дастаючы наверх белую, маленькую, што боб, маладую бульбу. Калi ёй адпусцiлi павады, сцiхла i павярнулася пад паветку да сена, падцялежыўшы калёсы.

Далёка ў лесе зарыкала скацiна, i зноў стала цiха. Пасля за грэбляй, у тым баку, дзе могiлкi, нешта заныла, як пад зямлёй. Заныла i сцiхла. Тады зазвiнела, што пчала, i раптам, ужо над самай грэбляй ля маста, загудзела на ўсю вёску.

Таня ўгледзела "раму", калi тая была над Панковай хатай. "Рама" ляцела нiзка, дастаючы да стрэх, як i ўчора надвечар. Праляцела над самай вулiцай i, скрывiўшыся, заварочвалася ля лесу над ямамi, дзе хавалi на зiму бульбу i дзе ўсходам сонца, калi Янук гнаў у поле скацiну, хадзiлi з рыдлёўкамi партызаны - капалi акопы. Назад ляцела зноў над вулiцай, яшчэ нiжэй. Чорная i дзiравая, як старая засланка ад печы, яна махала крыллямi. У канцы вёскi адразу схавалася з вачэй, звалiлася некуды, як падбiты груган, за лес i там доўга ныла, не сцiхаючы.

Тады ў тым баку, далёка, мусiць, аж у самым Камене за ракой, глуха бухнула, як што цяжкое дзе боўтнула ў ваду; пасля прашумела над загуменнем, як бусел ляцеў на сасну, што стаяла на бульбянiшчы ля лесу, i грымнула на самых ямах. У хаце, было чуваць, дробненька зазвiнелi вокны.

- Та-аня!.. - закрычаў Юзюк, i яна адскочыла ад калёс. Рванула ў аглобнях кабыла, Юзюк, ухапiўшыся за лейцы, падвярнуў яе пад паветку, зусiм падцялежыўшы калёсы: - Матку бяжы бяры! Матку!..

Калi Таня перавалiлася ў хату цераз парог - ударыла, што перуном, мусiць, ля варыўнi на бульбе. Здалося, у сцяну ад Панковага двара. Задрыжалi вокны. Са столi аднекуль на падлогу пасыпаўся пясок.

- Та-аня!.. - крычаў на гародзе Юзюк.

Калi яны выйшлi з мацi на двор, над вёскай зноў зараўла "рама".

Таня глядзела з калёс на дарогу... Тут, дзе яны падымаюцца на гару да школы, кабыле па каленi пяску, i яна iдзе як бы па балоце ў Карчаватках напiнаецца што мага. Ля ячменю, дзе ўбiтая сцежка, утаптана ў пясок трава. Дарогу тут здрабяжылi i конi i людзi: знаць падковы i сляды ад ботаў. Сляды ў маленькiя ямачкi ад цвiкоў: нямецкiя.

Тады Таня зноў падумала, што яна пакiнула дома расчыненую хату i што мацi, нямогучы, устане з ложка i пойдзе зачыняць дзверы. Каб жа яна, зачынiўшы, адразу вярнулася на ложак... А то возьме гальнiк i будзе мясцi ганак. На яго кожную ранiцу скачуць куры, наносяць пяску. Замятай толькi за iмi, стой з гальнiком у руках i не адыходзься, калi не прагонiш з двара на гарод у бульбу, дзе яны капаюцца пад калiўем...

Выгнаўшы курэй з сеначак, мацi кожную ранiцу мяце двор ад ганка да варот... Нават каменьчыкi падсоўвае граблямi пасля венiка. Так яна падмятала i сцежку на вулiцы ля свайго плота - да цвёрдай зямлi. Ступаеш тады па ёй, а яна халодная, як з-пад лёду вясной.

Сёння, калi яны вярнулiся з Карчаватак, на двары было аж бела ад пер'я - у iх вялiся адны белыя куры... Пер'е было ў крывi, мокрае яшчэ, папрылiпала да падарожнiку. Валялiся i выкiнутыя з варыўнi пад прызбу пабiтыя паўцагелкi i знятыя з шастка з гары венiкi - былi растрэсены па ўсiм двары... Маленькiя венiкi, што мацi навязала, каб хвастацца зiмой у Панка ў лазнi, якую ён скiдаў летась у гародзе ля рэчкi. Венiкi i не высахлi добра бярозавае лiсце пахла на ўвесь двор.

Ля варыўнi яшчэ пачалi рыць уласаўцы яму, доўгую, роўную з парканам. Мусiць, акоп рабiлi цi шукалi чаго. Навярнулi жоўтага пяску цэлую гару, бы яго вазiлi ўвесь дзень з-пад лесу ад ям, каб засыпаць гразь на двары ля хлева.

Мацi, нямогучы, сабрала на двары з-пад ног венiкi i, абышоўшы яму па пяску аж ля плота, укiнула iх у варыўню праз парог. Мацi такая...

Калi пачынаюць ззаду, ля маста, страляць, Таня, седзячы, нагiнаецца да мяхоў, аж балiць паяснiца. Бачыць тады, як кабыла рассыпае заднiмi нагамi на дарозе пясок, - пяску на гары ля школы па каленi, i яго высака падкiдаюць, круцячыся, колы, на самыя ляжэйкi. Ёй тады страшна - нiбы валiшся з калёс... Яна выпускае з рук лейцы i хапаецца за мяхi... Доўга кiдае з боку на бок...

Калi робiцца цiха, не страляюць, Таня адгiнаецца, спаўзае ў перадок i ссоўвае з мяхоў ногi: памлелi. Кабыла махае хвастом, дастае аж да калень. Хвост у яе мяккi, рассыпаецца па нагах, што ручайка лёну, i тады хочацца пацерабiць iх аб ляжэйку. Але нагам лёгка, яны не ныюць, i Таня папраўляе сваю доўгую касу: каса раскруцiлася i з'ехала на шыю.

"Цяжкая... Трэба было дзве заплясцi i акруцiць ля галавы. Дзве не спаўзалi б..."

Паправiўшы касу, закруцiўшы тужэй i прыкалоўшы дзвюма шпiлькамi з белага дроту, яна глядзiць назад на грэблю: там жа стралялi. Але на дарозе пыл, падымаецца, паўзе на ячмень. Вiдаць адзiн Янукоў конь; далёка за iм едуць Сяргеiшын Алёша i Наста. Самiх iх за пылам не ўгледзiш, чуваць толькi, як ляскочуць ззаду калёсы.

"Асталiся як..." - думае Таня, i ёй тады яшчэ горш страшна. Калi ўсе блiзка, яна не баiцца, а так здаецца, што адна на дарозе. Алёшы зусiм не вiдаць на возе. Наста толькi махае ля яго калёс хусткай.

Таня падымаецца на возе на каленi.

"Дзе Алёша?.. Вярнуўся ў вёску... - здагадваецца яна. - Наста, мусiць, вярнула. Узяла сабе падводу, а самога вярнула. Ён жа iм не раўня. Дзiця яшчэ зусiм, каб нанач ехаць аж у Краснае... Наста добрая..."

Калi Таня думае, што Алёша вярнуўся, ёй тады хочацца плакаць. Яна зноў устае на возе на каленi i глядзiць назад, у вёску. Але iхняй хаты адгэтуль не вiдаць...

Танi i самой хочацца вярнуцца. Папрасiла б Янука, хай бы ўзяў кабылу. Кабыла паслухмяная. Прывязаў бы за аброць да сваiх калёс, iшла б... Янук, вiдаць, не паслухае. Наста паслухала б, але яна не возьме тры падводы. Можа, Боганчыка дагнаць? Не-е... Яго яна не любiць. Нiколi б не стала i прасiць. Яна з iм i ў вёсцы не гаварыла... Панка каб...

Алёша недзе ўжо дома... Перабег грэблю, абмiнуў ля маста ўласаўцаў i у вёсцы. У вёску ўласаўцы пускаюць. Сёння ўсiх пусцiлi, хто варочаўся з Карчаватак...

(adsbygoogle = window.adsbygoogle || []).push({});